Lớp 11 - Trang 8

Vẫn thể Đường thi xưa, vẫn âm điệu, vần luật cũ, nhưng từ đề tài, nhân vật, đến kết cấu, cách nhìn, cảm xúc... có nhiều điểm mới. Hình như trước Cao Bá Quát chưa ai viết như vậy.

Đoạn trích “Kiêu binh nổi loạn” trong Hoàng Lê nhất thống chí đã cho thấy sự thối nát của phủ chúa Trịnh: cha, con, anh, em tranh giành quyền lực, việc phế con trưởng lập con thứ hoàn toàn do quyền lợi ích kỉ của phe đảng, không vì quyền lợi của đất nước, của nhân dân.

Cách đây khoảng hai trăm năm, lần đầu tiên khái niệm văn học lãng mạn ra đời ở phương Tây. Chủ nghĩa lãng mạn trong thơ gắn liền với tên tuổi, tài hoa của Hai-nơ (Đức), Huy-gô (Pháp), Puskin (Nga)... Người ta không thể nói đến thơ mà không nói về thơ lãng mạn thậm chí còn có người khẳng định không lãng mạn không có thơ. Thơ lãng mạn mà đầu bài nói đến ở đây là thơ “Thơ mới” (1932- 1942). Nói “Thơ mới” là để phân biệt với thơ cũ (thơ đường luật, thơ cổ phong). Đã một thời thơ lãng mạn được coi là một thứ “Nấm lạ”. Hơn nửa thế kỉ qua, đã nảy sinh hai thái độ đối lập nhau trong việc đánh giá, cảm nhận Thơ mới; có người sùng bái thơ lãng mạn như một vật báu, cũng có người khinh rẻ nó như một “Dị vật”. Vậy thì giá trị tư tưởng, nghệ thật đích thực của lãng mạn là ở chỗ nào? Một lần nữa, qua một số thi phẩm tiêu biểu của các nhà thơ Xuân Diệu, Huy Cận, Hàn Mặc Tử, chúng ta hãy bình tâm nhìn nhận lại vấn đề này.

Lòng yêu nước trong “Thơ mới” của Hàn Mặc Tử, Xuân Diệu và Huy Cận được thể hiện một cách thầm kín qua tình yêu thiên nhiên, yêu non sông đất nước, yêu ngôn ngữ tiếng Việt. Tiếng nói trong “Thơ mới” là tiếng mẹ đẻ yêu thương, phong cảnh trong “Thơ mới” chính là đất nước Việt Nam mĩ lệ với những vẻ đẹp riêng của từng vùng quê hương.

Bàn về truyện ngắn, có người cho rằng:

“Yếu tố quan trọng bậc nhất của truyện ngắn là những chi tiết cô đúc, có dung lượng lớn là lối hành văn mang nhiều ẩn ý, tạo cho tác phẩm những chiều sâu chưa nói hết”.

​Anh chị hiểu thế nào về ý kiến trên, hãy chứng minh ý kiến ấy qua sự phân tích một số truyện ngắn tiêu biểu.

Phan Châu Trinh chủ trương cứu nước bằng mọi cách lợi dụng thực dân Pháp, hủy bỏ chế độ Nam triều, cải cách đổi mới mọi mặt, làm cho dân giàu nước mạnh, trên cơ sở đó tạo nền độc lập quốc gia. Do đó, năm 1907 khi Chính phủ bảo hộ chủ trương thực hiện chính sách khai hóa, Phan Châu Trinh muốn theo đó để tiến hành con đường cứu nước của mình.

Trong văn học nước ta cũng như nhiều nước trên thế giới, có những nhà thơ sáng tác không nhiều, tác phẩm để lại chỉ có một đôi bài nhưng sống mãi với thời gian. Trong thơ ca hiện đại, Thâm Tâm là một nhà thơ như thế. Người đọc ngày nay biết về Thâm Tâm hầu như qua một bài thơ: Tống biệt hành nhưng đó là một trong những bài thơ hay nhất trong thơ Việt Nam. Có thể nói bài thơ này, đoạn nào cũng hay, cũng có chỗ đặc sắc, chẳng hạn như khổ thơ cuối sau đây:

Như tên của thi phẩm Tống biệt hành viết về một cuộc chia tay dứt khoát nhuốm màu vĩnh biệt. Cuộc chia tay đặc biệt ấy sẽ có những tình cảm rất đặc biệt, Trong bài thơ, người được tiễn biệt là một tráng sĩ ôm chí lớn lên đường và người đưa tiễn là một tri kỉ tri âm... Hoài Thanh cho rằng cái độc đáo của bài thơ “đã làm sống lại cái không khí riêng của những bài thơ cổ nhưng vẫn đượm chút bâng khuâng khó hiểu của thời đại”. Bâng khuâng và khó hiểu ừ đây có lẽ là một cuộc chia tay ngang trái và uẩn khúc. Nó tiêu biểu cho thời đại ấy nhưng lại có tính cách muôn thuở cổ điển.

Bài Đây thôn Vĩ Dạ ra đời có nguyên cớ sâu xa từ những kỉ niệm của Hàn Mặc Tử về cảnh Huế và con người Huế, ông đã từng học ở Huế. Khi làm việc ở Quy Nhơn, ông có quen biết một người con gái Huế là Hoàng Cúc. Sau đó, ông vào Sài Gòn làm báo, có trở ra Quy Nhơn thì Hoàng Cúc đã về thôn Vĩ Dạ. Có lần cô đã gửi cho anh một bức bưu ảnh kèm theo lời thăm hỏi, đây chính là cái cớ đã gợi cảm hứng để Hàn Mặc Tử viết lên kiệt tác Đây thôn Vĩ Dạ.

Sau một cuộc sống ngắn ngủi và không mấy may mắn, Hàn Mặc Tử để lại cho thơ Việt Nam một số lượng tác phẩm không nhỏ, trong đó có những bài thơ, người này say mê thì người kia không thích. Tuy vậy, cũng có không ít bài thơ, chẳng hạn như bài Đây thôn Vĩ Dạ, được hầu hết mọi người đọc, trải qua nhiều thế hệ, thừa nhận là tuyệt hay, góp phần tạo nên bức chân dung tuyệt đẹp của nhà thơ trong văn học sử nước nhà.

Có nhà phê bình nhận định: Trong “Nhật ký trong tù” thiên nhiên chiếm một địa vị danh dự. Dựa vào nhận định trên và với hiểu biết của mình về tác phẩm “Nhật ký trong tù” em hãy chứng minh tình yêu thiên nhiên trong thơ Chủ tịch Hồ Chí Minh.

Thượng kinh kí sự (Kí sự lên kinh) là một tập kí sự bằng chữ Hán nổi tiếng vào loại bậc nhất trong văn học dân tộc thế kỷ XVIII. Tác phẩm đã ghi lại một cách chân thực những điều mắt thấy tai nghe nhân một lần, tác giả quyển sách này - danh y Lê Hữu Trác - được mời lên chốn kinh kì để chữa bệnh cho nhà chúa. Có lẽ, đây là lần đầu tiên trong văn học ta, những bí mật về một phủ chúa sang giàu, quyền uy, xa xỉ mới được phơi bày một cách tường tận đến từng chi tiết nhỏ. Phía sau cái vẻ ngoài khách quan của loại văn kí sự, người đọc nhận ra một bậc lương y nhân hậu, trong sáng nhưng cũng hết sức nghiêm khắc lên án “thói đời” xa xỉ, vương giả mà tàn tạ, trái với tự nhiên.

Ra đời tại chiến khu Việt Bắc năm 1948, được in trong tập Đầu súng trăng treo(1966), bài thơ Đồng chí của Chính Hữu đã trải ngót nửa thế kỉ lưu dấu trong trí nhớ bạn đọc. Sức hấp dẫn của tác phẩm nằm ngay trong sự giản dị, trong sáng và hàm súc của ngôn từ. Vẻ đẹp của người lính vệ quốc, tình đồng chí của họ, “yếu tố quyết định” sự tồn tại và chiến thắng của quân đội ta đã được thể hiện một cách thành công nhờ vào “những rung động mới mẻ và sâu lắng” của một người lính viết về những người lính.

Như đã trở thành thông lệ, cứ mỗi dịp Tết đến, người ta lại dành cho nhau những lời chúc tốt đẹp. Họ chúc nhau sông lâu, khỏe mạnh, chúc phát tài, phát lộc, chúc sự no đủ, sang giàu... Lời chúc, vì thế, vừa là một mong ước, một nguyện cầu, vừa là một cách thức ứng xử mang tính văn hóa. Ấy thế mà có một người, dường như có ý tách ra, đứng ngoài những lời chúc kia, lẳng lặng nghe rồi bình phẩm, đánh giá và giễu cợt. Người ấy là ông Tú đất Vị Hoàng. Câu chuyện Năm mới chúc nhau qua đôi mắt trào phúng bậc thầy Tú Xương đã hiện ra với tất cả sự khôi hài, nực cười và giả dối của nó.

Cứ như lời tự nhận của Tú Xương thì ông thuộc loại “vô tích sự” và kém cỏi trong tư cách là người chủ gia đình. Gia cảnh Tú Xương cho thấy lời tự nhận của ông trên đây hoàn toàn chính xác. Không hiểu cái gia đình ấy sẽ ra sao nếu thiếu đi một bà Tú thảo hiền, thương chồng thương con hết mực? Và nữa, lịch sử văn học nước nhà sẽ nghèo đi biết mấy nếu không có một Tú Xương? Thế mới biết, cái công của bà Tú đối với ông Tú, xét đến cùng cũng là cái công mà bà đã góp phần vào văn học dân tộc. Còn ông Tú? Thôi thì, trăm sự ông cậy vào bà. Bao nhiêu thương, bao nhiêu trọng ông chỉ biết dành cho bà bằng thứ “của cải” duy nhất mà ông làm ra được. Ấy là những vần thơ chân thành, cảm động. Thương vợ là một bài thơ như thế.

Mùa thu là đề tài hấp dẫn các nhà thơ từ cổ chí kim. Và thơ hay về mùa thu cũng không phải là hiếm. Song người đọc, khi tìm đến những vần thơ thu, ít ai có thể quên được ba bài thơ nổi tiếng của Tam Nguyên Yên Đổ. Chính ba bài thơ này đã đưa Nguyễn Khuyến trở thành nhà thơ kiệt xuất của làng cảnh Việt Nam. Trong số những bài thơ toàn bích ấy, Thu điếu có một vị trí nổi bật bởi nó “điển hình hơn cả” cho mùa thu xứ Bắc (Xuân Diệu).

Năm 1858, thực dân Pháp nổ súng vào bán đảo Sơn Trà - Đà Nẵng, mở đầu cuộc xâm lược nước ta. Nhưng do sức kháng cự kiên cường của quân dân ta, lại gặp phải nạn dịch lớn, quân Pháp buộc phải quay vào Nam đánh chiếm thành Gia Định (2-1859). Cũng như nhiều người khác, Nguyễn Đình Chiểu phải chạy giặc. Ông lánh về quê vợ ở làng Thanh Ba, Cần Giục. Tiếng súng xâm lăng của quân cướp nước đã phá vỡ nhịp sống bình yên gây tang tóc cho những người dân vô tội. Chứng kiến cảnh nước mất nhà tan, nhân dân lâm vào cảnh cùng khổ. Nguyễn Đình Chiểu đã viết bài thơ “Chạy giặc” với tình yêu nước, thương dân vô cùng sâu sắc.

Văn học trung đại Việt Nam (VHTĐVN) còn được gọi bằng những cái tên khác nhau như văn học thành văn, văn học phong kiến, văn học cổ điển. Bởi từ thế kỷ (TK) X đến TK XIX. VHTĐVN phát triển trong một môi trường xã hội phong kiến với ý thức hệ nho giáo, lực lượng sáng tác chủ yếu là tầng lớp trí thức, những người có trình độ cao, được đào tạo từ “cửa Khổng sân Trình” và những sáng tác chỉ lưu truyền trong tầng lớp công chúng ấy. Bên cạnh đó văn học thời kì này còn chịu ảnh hưởng bởi thi pháp văn chương cổ điển.

Bài thơ Tràng giang nằm trong tập Lửa thiêng được Huy Cận viết trước cách mạng. Bao nhiêu buồn thương, ảo não của thi nhân trước cảnh sắc sông nước mênh mông, với rộng được thể hiện đặc sắc trong sự kết hợp nhuần nhị giữa chất cổ điển và hiện đại.

Bàn về thơ Xuân Diệu, Hoài Thanh đã khẳng định : "Thơ Xuân Diệu còn là một nguồn sống rào rạt chưa từng thấy ở chốn nước non lặng lẽ này. Xuân Diệu say đắm tình yêu, say đắm cảnh trời, sống vội vàng, cuống quýt, muốn tận hướng cuộc đời ngắn ngủi của mình. Khi vui cũng như khi buồn người đều nồng nàn tha thiết”.

Bài thơ Đây mùa thu tới của nhà thơ Xuân Diệu chính là vẻ đẹp độc đáo của một “điệu hồn Thơ mới” trước những đổi thay của tạo vật. Cảnh thu đẹp, có sức gợi cảm mà lại gắn liền với sự tàn phai, héo úa. Đó là bởi cảnh ấy đã thấm đượm nỗi buồn của Xuân Diệu, cũng là nỗi buồn thời đại, nỗi buồn của riêng Thơ mới.

Ai đã đọc Mảnh trăng cuối rừng của Nguyễn Minh Châu chắc khó có thể quên hình tượng nhân vật Nguyệt với vẻ đẹp toàn bích, khó thể quên hình ảnh vầng trăng. Giữa cô gái thanh niên xung phong mang tên Nguyệt với vầng trăng trên một khoảng rừng già dọc tuyến đường miền Tây quả có sự tương đồng, chiếu rọi cho nhau thật thú vị.

Nguyễn Trung Thành là một trong những cây bút gắn bó thủy chung với đồng bào các dân tộc miền núi Tây Nguyên. Cuốn truyện kí Đất nước đứng lên của ông từng được tặng giải nhất Giải thưởng văn nghệ Việt Nam lần thứ nhất năm 1955, ghi nhận một thành tựu xuất sắc của văn học hiện đại Việt Nam trên đề tài mới mẻ này. Truyện ngắn Rừng xà nu chính là sự tiếp tục khuynh hướng sáng tạo ấy trên bối cảnh mới của thời đại.

Trong truyền thống nhân đạo, văn học Việt Nam ta đã xây dựng thành công nhiều hình tượng đẹp về người phụ nữ. Đó là những người mẹ, người chị, người em cần cù, tần tảo, giàu tình thương, giàu đức hi sinh, luôn lấp lánh vẻ đẹp tâm hồn đáng quý dẫu bị hoàn cảnh dập vùi. Nhắc tới điều ấy, khó thể quên nhân vật Mị trong chồng A Phủ của Tô Hoài. Đúng như nhiều nhà phê bình đã nhận xét, hình tượng Mị là điểm sáng, là thành công nổi bật nhất của Tô Hoài khi viết Vợ chồng A Phủ. Bằng vốn hiểu biết phong phú, bằng niêm đồng cảm sâu sắc trước cuộc đời người phụ nữ lao động miền núi Tây Bắc và ngòi bút nghệ thuật tinh tế, Tô Hoài đã xây dựng Mị thành hình tượng điển hình cho một thế hệ phụ nữ Tây Bắc đang từ thân phận nô lệ tăm tối vươn ra ánh sáng tự do với sức sống tiềm tàng.

Đôi mắt là sáng tác tiêu biểu nhất của Nam Cao thời kì sau Cách mạng tháng Tám, cũng là một trong những thành tựu nổi bật đầu tiên của nền văn xuôi kháng chiến. Viết truyện ngắn này, Nam Cao đã nêu lên và giải quyết kịp thời, đúng đắn vấn đề cách nhìn, cách sống cho các văn nghệ sĩ những năm bấy giờ.

Khắc khoải trong kiếp “sống mòn”, biết bao người trí thức tiểu tư sản nghèo đã nhỏ nước mắt khóc cho cuộc đời thừa của mình. Hơn ai hết, Nam Cao là nhà văn thấu hiểu và diễn tả chân thực tấn bi kịch đau xót ấy trong xã hội cũ. Đọc các sáng tác trước Cách mạng của Nam Cao, bên cạnh những Chí Phèo, Lão Hạc, chúng ta khó có thể quên gương mặt gầy guộc, đăm chiêu đến khổ não của những Hộ, những Điền, Thứ..., những trí thức tiểu tư sản có tài cao chí đẹp mà luôn bị cuộc sống áo cơm ghì sát đất. Truyện ngắn Đời thừa đã phản ánh hết sức sinh động tình cảnh nghèo túng, nhếch nhác lẫn tấn bi kịch tinh thần ở lớp người này, qua đó đặt ra những vấn đề có ý nghĩa xã hội, nhân sinh to lớn.

Có những tác phẩn văn chương khiến ta sững sờ trước cái đẹp, trước tài năng. Có những đoạn văn làm ta ngạc nhiên trước một nhân cách cao cả, một bút pháp tinh luyện. Đoạn văn tả cảnh cho chữ trong nhà giam ở cuối thiên truyện Chữ người tử tù của Nguyền Tuân là một trong số không nhiều những trường hợp như thế.

Khi Nam Cao đang còn loay hoay tìm lối đi riêng cho mình thì văn đàn lúc đó đã có rất nhiều tên tuổi nổi tiếng và xu hướng hiện thực đã có nhiều tác phẩm được khẳng định giá trị, đặc biệt, đề tài nông thôn đã được khai thác khá kỹ càng. Có người chú ý đến phong tục với những bức tranh sinh hoạt, có người đi tìm chất thơ trong cuộc sống thôn quê, thi vị hoá nông thôn, có nhà văn đi sâu phản ánh chân thực nỗi thống khổ của người nông dân vì nạn sưu thuế và ách áp bức của cường hào địa chủ cấu kết với thực dân,...

Truyện ngắn "Vi hành" xuất hiện trên báo Nhân đạo (Lhumanité) tại Pháp năm 1923, mang nội dung chính trị rõ rệt: Vạch trần chân tướng Khái Định, một vị vua bù nhìn và tố cáo chính sách thuộc địa giả dối, thâm độc của thực dân Pháp ở nước ta. Để nhằm vào hai kẻ thù phong kiến, thực dân đó, tác giả đã sử dụng nghệ thuật châm biếm đầy sáng tạo qua việc sử dụng hình thức viết thư, cách tạo tình huống, nghệ thuật khắc họa nhân vật, sử dụng ngôn ngữ và giọng điệu châm chiếm thâm thúy.

Vũ Trọng Phụng là một nhà văn hiện thực xuất sắc của thời kì 1930 - 1945, ông mất năm 27 tuổi nhưng đã để lại 17 tác phẩm lớn: Vỡ đê, Giông tố. Số đỏ... về phóng sự, ông cũng có nhiều tác phẩm giá trị. Riêng với hai cuốn phóng sư Kĩ nghệ lấy Tây, Cạm bẫy người, ông được báo chí suy tôn là "Vua phóng sự đất Bắc". Vũ Trọng Phụng đã xây dựng thành công hai nhân vật điển hình là Xuân tóc đỏ và Nghị Hách. Nghị Hách từ một cái nền đã dùng thủ đoạn lừa đảo và nhiều âm mưu thâm độc trở thành một tên tư bản giàu có, độc ác, cơ hội về chính trị, vô đạo đức. Trong các nhân vật như Nghị Lại (Bước đường cùng), Nghị Quế (Tắt đèn) thì Nghị Hách có bề dày cá tính rõ rệt hơn. "Xuân tóc đỏ" là một điển hình sắc sảo và Số đỏ là một tác phẩm lớn của dòng văn học hiện thực.