Giải thích và bình luận hai câu ca dao sau đây: Ai ơi đừng bỏ ruộng hoang/ Bao nhiêu tấc đất tấc vàng bấy nhiêu.

Bài làm:
Trên đồng cạn, dưới đồng sâu
Chồng cày, vợ cấy, con trâu đi bừa

Khúc hoà ca lao động này và biết bao bài ca dao khác là tiếng nói của đại chúng đã hướng về đồng ruộng. Điều này thật dễ hiểu. Bởi vì nhân dân Việt Nam ta trên tám mươi phần trăm làm nghề nông. Mọi người từ xưa đến nay nối đời truyền tụng với nhau hai câu ca dao nổi tiếng sau đây:

Ai ơi đừng bỏ ruộng hoang
Bao nhiêu tấc đất tấc vàng bấy nhiêu

Lời khuyên này của tác giả dân gian ngày xưa đối với hoàn cảnh của đất nước và của nhận dân chúng ta ngày nay có ý nghĩa như thế nào?

Hai câu ca dao trên, trước tiên, mở đầu bằng hai tiếng: Ai ơi! Ai là đại từ phiếm chỉ. Vì vậy, Ai ơi! đã bao hàm một sắc thái nội dung vừa tha thiết lại vừa có tính cách rộng rãi. Nói rộng rãi là vì lời kêu gọi của nhà thơ dân gian ở đây không chỉ nhắm vào chồng cày vợ cấy hay những ai mồ hôi thánh thót như mưa ruộng (ca dao) mà còn như nhắn nhủ đến tất cả toàn thể những ai đã từng bưng bát cơm đầy nghĩa là toàn dân trên đất nước ta không chừa một ai.

Câu thơ đầu sau hai tiếng ai ơi tiếp theo là đừng bỏ ruộng hoang. Tiếng đừng vừa bao hàm ý nghĩa can ngăn lại vừa có tính cách chí tình van vỉ. Tác giả van xin mọi người đừng vì một cớ gì hoặc sợ vất vả gian lao một sương hai nắng hoặc xem thường đời sống lam lũ của nghề nông tay lấm chân bùn mà vội “vồ vập” lấy một nghề mới ăn trắng mặt trơn đến đỗi ruộng đồng không cày xới gieo trồng chi nữa, nghĩa là phải bỏ ruộng hoang.

Bao nhiêu tấc đất tấc vàng bấy nhiêu

Nêu câu thơ đầu là một lời can ngăn thì câu thơ sau lại là một lời hứa hẹn mở ra trước mắt mọi người một nguồn chứa chan hi vọng. Lời hứa hẹn này rất thực tế vì nhà thơ dân gian đã dựa trên đúc kết kinh nghiệm từ bao đời nay đã minh chứng. Lấy tấc đất so với tấc vàng nghĩa là lấy cái bình thường so sánh với cái quý hiếm, câu ca dao khẳng định mạnh mẽ một chân lí: đất quý như vàng. Nếu chịu khó chăm sóc, cày xới, trồng trọt thì số hoa lợi thu được sẽ nhiều vô sô kể và do đó mà mỗi tấc đất sẽ có giá trị như một tấc vàng vậy.

Câu ca dao trên hàm ý khuyên mọi người phải biết quý trọng và bảo vệ ruộng đồng, bảo vệ nghề nông vì đó là một nghề căn bản.

Điều này là một sự thật không ai có thể chối cãi. Sự thật đó ngày xưa đúng, ngày nay vẫn đúng. Đất thật quý báu, đất là nơi dựng nhà, dựng cửa. Đất cũng là ruộng đồng nương rẫy để cày cấy gieo trồng làm ra bông trái, hoa màu, lúa gạo... Đất để phát triển nông nghiệp đem lại sự ấm no chung cho dân tộc. Đặc biệt, đối với nước ta, cho đến nay, nền công nghiệp mới chỉ ở trong thời kì ban đầu, chưa thể nào nuôi sống được toàn dân như ở các nước tiên tiến khác. Vì vậy, nếu dân ta lại xem thường nông nghiệp, không chịu nỗ lực sản xuất, bỏ mặc ruộng hoang, đất cằn thì chắc chắn sẽ lâm vào cảnh thiếu đói.

Từ một nền nông nghiệp đi lên, đôi với nước ta, đất đai đúng là một tài sản vô giá, có bàn tay khối óc con người tác động vào chăm bón, vun xới, dẫn thủy nhập điền... vườn tược ruộng đồng đó  trở nên màu mỡ trù phú thêm lên và sẽ hoá thành bờ xôi ruộng mật tấc đất tấc vàng. Cộng vào đó là chính sách khai hoang, lấn biển, giao đất, giao rừng, mở mang thêm vùng kinh tế mới của Đảng và chính phủ hiện nay đã tạo ra một bước phát triển mới cho nông nghiệp nước ta. Từ đó, cuộc sống của hàng chục triệu nông dân càng ngày trở nên no ấm dư dả. Thêm vào nữa là cuộc cách mạng xanh, với nhiều giống lúa mới được phổ biến đưa vào sản xuất cho năng suất cao, kháng sâu bệnh... cũng là những nhân tố chủ yếu làm cho tấc đất thực sự là tấc vàng. Hiện nay ở đoạn đổi mới của đất nước, trong sự phát triển kinh tế thị trường, nông nghiệp nước ta đang trở thành nền sản xuất hàng hóa. Với hơn hai triệu tấn gạo xuất khẩu hàng năm, Việt Nam đã trở thành nước đứng thứ ba trong các nước xuất khẩu gạo trên thê giới. Cả vấn đề lương thực nuôi sông toàn dân, nước ta cũng đã giải quyết được. Trong tình huống này hơn ai hết, chúng ta càn thấm thìa hơn ý nghĩa của hai câu ca dao trên.

Trong khi chờ đợi xây dựng một nền công nghiệp hiện đại có cơ sở đủ để đảm bảo nuôi sống được toàn dân, thanh niên trí thức Việt Nam chúng ta hiện nay hãy hăng hái trở về với đồng ruộng, thực hiện lời dạy của Bác Hồ ngày nào trong kháng chiến:

Ruộng rẫy là chiến trường
Cuốc cày là vũ khí Nhà nông là chiến sĩ...

Các bạn hãy đem tất cả sáng kiến của mình góp vào với sự cần cù của bà con nông dân để nỗ lực sản xuất, khai khẩn đất hoang, đổi mới phương tiện sản xuất giúp cho công việc đồng án của bà con ta ngày một đỡ vất vả và thu hoạch được nhiều hoa lợi hơn. Hãy nhìn vào gương một số nước trên thế giới. Chẳng hạn nước Nhật Bản. Họ có ít ruộng đất, đã vậy đất đai của họ lại không màu mỡ vì lẫn nhiều cát sỏi. Thế nhưng nhờ óc sáng kiến, áp dụng khoa học kỹ thuật tiên tiến, ruộng đất ở đây đã trở nên phì nhiêu, thu hoạch tăng lên rất nhiều lần. Những bằng chứng cụ thể đó đáng cho chúng ta suy ngẫm.

Tóm lại, hai câu ca dao:
Ai ơi đừng bỏ ruộng hoang
Bao nhiêu tấc đất tấc vàng bấy nhiêu

chính là lời kêu gọi mọi người không riêng gì anh đi cày, chị đi cấy mà kể cả thanh niên, sinh viên, những người trí thức hây trở về với đồng ruộng, vì đây chính là nguồn sống của dân tộc. Hai câu trên cũng đã khẳng định giá trị của đất tấc đất, tấc vàng để nhắc nhở mọi người phải biết quý trọng bảo vệ đất đai, vườn tược, ruộng đồng của mình và chăm bón, vun xới cho được màu mỡ, tươi tốt.

Sau chiến tranh, đất đai nước ta đã bị tàn phá nặng nề, hơn lúc nào hết, mỗi công dân phải có nhiệm vụ giữ gìn, bảo vệ vườn tược ruộng đồng của mình để góp phần vào việc nuôi sông chính mình và nuôi sống toàn dân. Chúng ta phải biết đất đai là tài sản vô giá của quốc gia, là giang sơn gấm vóc của Tổ quốc.​​​​​