Giải Kinh tế và pháp luật lớp 10, bài 17: Nội dung cơ bản của Hiến pháp về kinh tế, văn hóa, xã hội, giáo dục, khoa học, công nghệ, môi trường

Mở đầu trang 103: Em hãy chia sẻ một khẩu hiệu về kinh tế, văn hóa, giáo dục, khoa học, công nghệ và môi trường mà em biết. Theo em, khẩu hiệu đó được sử dụng để làm gì?
Trả lời:
- Khẩu hiệu: Khoa học công nghệ nền tảng động lực cho phát triển.
- Ý nghĩa của khẩu hiệu: Khoa học và công nghệ đã đạt được những thành tựu quan trọng, đóng góp đáng kể cho tăng trưởng và sức cạnh tranh của nền kinh tế, bảo đảm quốc phòng, an ninh, góp phần phòng chống thiên tai, bảo vệ môi trường, ứng phó với biến đổi khí hậu và phát triển bền vững đất nước.
 

Câu hỏi 1 trang 104: Em hãy đọc đoạn hội thoại, trường hợp sau để trả lời câu hỏi:
(1) Thấy hai anh em đang đóng gói hàng để gửi cho khách, bà nội liền tới phụ giúp. Ba bà cháu vừa làm vừa nói chuyện:
Bà nội: Các cháu sướng thật đấy, tự do buôn bán, chẳng như thời bao cấp của ông bà ngày xưa.
Anh trai: Vâng ạ! Kinh tế Việt Nam hiện nay là nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa với nhiều hình thức sở hữu, nhiều thành phần kinh tế mà bà. Mọi người dân đều có thể tự do kinh doanh, buôn bán những mặt hàng mà pháp luật không cấm.
Em trai: Cái này thì em nhiều lần nghe thấy trên tivi rồi, nhưng mà kinh tế Việt Nam gồm những thành phần nào vậy anh? Như gia đình mình thì thuộc thành phần kinh tế nào ạ?
Anh trai: Thì gồm có kinh tế nhà nước, kinh tế tập thể, kinh tế tư nhân và kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài. Việc kinh doanh, buôn bán của gia đình mình thuộc thành phần kinh tế tư nhân.

(2) Khi được mẹ nhờ ra Ủy ban nhân dân xã nộp thuế sử dụng đất ở, anh B băn khoăn không hiểu vì sao gia đình minh đã bỏ tiền để mua đất và được chính quyền cấp giấy phép sử dụng đất lâu dài rồi mà hằng năm vẫn phải đóng thuế.
Em hãy nêu ý kiến nhận xét về câu nói của nhân vật anh trai trong hội thoại 1.
Trả lời:
- Các câu trả lời của nhân vật anh trai trong đoạn hội thoại đã phản ánh đúng về một số khía cạnh của thực trạng nền kinh tế Việt Nam hiện nay như: Kinh tế Việt Nam hiện nay là nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa với nhiều hình thức sở hữu, nhiều thành phần kinh tế. Người dân có thể tự do kinh doanh những mặt hàng mà pháp luật không cấm. Kinh tế Việt Nam gồm: thành phần kinh tế nhà nước, kinh tế tập thể, kinh tế tư nhân và kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài.

Câu hỏi 2 trang 104: Em hãy phân biệt quyền sở hữu đất đai và quyền sử dụng đất.
Trả lời:
Phân biệt quyền sở hữu đất đai và quyền sử dụng đất:
- Khi có quyền sử dụng đất được hưởng các quyền: chuyển đổi, chuyển nhượng, cho thuê, thừa kế, thế chấp, góp vốn,... đối với mỗi loại đất việc thực hiện các quyền ở mức độ khác nhau.
- Về chiếm hữu đất đai: Nhà nước các cấp chiếm hữu đất đai thuộc phạm vi lãnh thổ của mình tuyệt đối và không điều kiện, không thời hạn, nhà nước cho phép người sử dụng được quyền chiếm hữu trên những khu đất, thửa đất cụ thể với thời gian có thể là lâu dài nhưng không phải là vĩnh viễn, sự chiếm hữu này chỉ là để sử dụng đúng mục đích được giao theo qui định của pháp luật.
- Quyền sử dụng đất đai: Nhà nước không trực tiếp sử dụng toàn bộ đất đai mà giao đất cho các tổ chức, hộ gia đình cá nhân, quyền sử dụng đất đã được nhà nước trao cho người sử dụng đất trên những thửa đất cụ thể.
 

Câu hỏi 1 trang 105: Em hãy đọc thông tin sau để trả lời câu hỏi:
Trong thời kì đổi mới và hội nhập quốc tế, Đảng và Nhà nước ta luôn quan tâm xây dựng và tổ chức thực hiện tốt các chính sách văn hóa, xã hội, coi đây là một trong những mục tiêu quan trọng để phát triển chính sách ưu đãi người có công và tạo bình đẳng về cơ hội để công dân thụ hưởng phúc lợi xã hội, phát triển hệ thống an sinh xã hội, có chính sách trợ giúp người cao tuổi, người khuyết tật, người nghèo và người có hoàn cảnh khó khăn khác, có chính sách phát triển nhà ở, tạo điều kiện để mọi người có chỗ ở. Nhà nước khuyến khích, tạo điều kiện để tổ chức, các nhân tạo việc làm cho người lao động và bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của người lao động, người sử dụng lao động. Nhà nước, xã hội đầu tư phát triển sự nghiệp bảo vệ, chăm sóc sức khỏe của nhân dân, thực hiện bảo hiểm y tế toàn dân, có chính sách ưu tiên chăm sóc sức khỏe cho đồng bào dân tộc thiểu số, đồng bào ở miền núi, hải đảo và vùng có điều kiện kinh tế - xã hội đặc biệt khó khăn. Đồng thời, Nhà nước, xã hội cũng chú trọng chăm lo xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, tiếp thu tinh hoa văn hóa nhân loại, phát triển văn học, nghệ thuật nhằm đáp ứng nhu cầu tinh thần đa dạng và lành mạnh của nhân dân; phát triển các phương tiện thông tin đại chúng nhằm đáp ứng nhu cầu thông tin của nhân dân, phục vụ sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc; tạo môi trường xây dựng gia đình Việt Nam ấm no, tiến bộ, hạnh phúc; xây dựng con người Việt Nam có sức khỏe, văn hóa, giàu lòng yêu nước, có tinh thần đoàn kết, ý thức làm chủ, trách nhiệm công dân.
Em hãy lấy ví dụ thực tế để minh họa cho nội dung trong thông tin trên.
Trả lời:
- Ví dụ về chính sách của Nhà nước đối với người lao động:
+ Bảo đảm quyền bình đẳng của lao động nữ, lao động nam, thực hiện các biện pháp bảo đảm bình đẳng giới và phòng, chống quấy rối tình dục tại nơi làm việc;
+ Khuyến khích người sử dụng lao động tạo điều kiện để người lao động có việc làm thường xuyên, áp dụng rộng rãi chế độ làm việc theo thời gian biểu linh hoạt;
+ Có biện pháp tạo việc làm, cải thiện điều kiện lao động, nâng cao trình độ nghề nghiệp, chăm sóc sức khỏe, tăng cường phúc lợi về vật chất và tinh thần của người lao động nhằm giúp họ phát huy có hiệu quả năng lực nghề nghiệp, kết hợp hài hòa cuộc sống lao động và cuộc sống gia đình;

Câu hỏi 2 trang 105: Theo em, nội dung về văn hóa, xã hội của Hiến pháp có ý nghĩa như thế nào đến đời sống của nhân dân và sự phát triển của đất nước?
Trả lời:
Theo em, nội dung về văn hóa, xã hội của Hiến pháp có  ý nghĩa quan trọng đến đời sống của nhân dân giúp nâng cao quyền và nghĩa vụ của nhân dân trong công cuộc xây dựng và bảo vệ đất nước, làm cho đất nước ngày càng phát triển mạnh mẽ, giảm thiểu được tệ nạn xã hội.
 

Câu hỏi 1 trang 105: Em hãy đọc thông tin sau để trả lời câu hỏi:
Xác định "một dân tộc dốt là một dân tộc yếu", ngay sau Cách mạng Tháng Tám, ngày 3/9/1945, trong phiên họp đầu tiên của Chính phủ lâm thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã xếp tiêu diệt giặc dốt là một trong sáu nhiệm vụ cấp bách của chính quyền. Từ đó đến nay, Đảng và Nhà nước ta luôn quan tâm, chú trọng phát triển giáo dục nhằm nâng cao trình độ dân trí, phát triển nguồn nhân lực có chất lượng, góp phần nâng cao vị thế của đất nước. Hiến pháp năm 2013 khẳng định phát triển giáo dục là quốc sách hàng đầu của đất nước. Nhà nước ưu tiên đầu tư và thu hút các nguồn đầu tư khác cho giáo dục; chăm lo giáo dục mầm non; đảm bảo giáo dục tiểu học là bắt buộc, Nhà nước không thu học phí; từng bước phổ cập giáo dục trung học, phát triển giáo dục đại học, giáo dục nghề nghiệp; thực hiện chính sách học bổng, học phí hợp lý. Nhà nước ưu tiên phát triển giáo dục ở miền núi, hải đảo, vùng đồng bào dân tộc thiểu số và vùng có điều kiện kinh tế - xã hội đặc biệt khó khăn; ưu tiên sử dụng, phát triển nhân tài; tạo điều kiện để người khuyết tật và người nghèo được học văn hóa và học nghề.
Em hãy nêu ví dụ về việc thực hiện tốt quy định của Hiến pháp năm 2013 về giáo dục.
Trả lời:
- Ví dụ về việc thực hiện tốt quy định của Hiến pháp năm 2013 về giáo dục:
+ Nhà nước Việt Nam ưu tiên đầu tư và thu hút các nguồn đầu tư cho giáo dục, chăm lo phát triển giáo dục ở các cấp học
+ Thực hiện phổ cập giáo dục và các chính sách về học bổng, học phí hợp lí, ưu tiên phát triển giáo dục ở các vùng có điều kiện khó khăn, tạo điều kiện để các nhóm yếu thế được tiếp cận với giáo dục.

Câu hỏi 2 trang 105: Theo em, vì sao Nhà nước ta lại xác định giáo dục là quốc sách hàng đầu của quốc gia?
Trả lời:
- Nhà nước ta lại xác định giáo dục là quốc sách hàng đầu của quốc gia vì: giáo dục đóng vai trò quan trọng đối với sự phát triển của quốc gia, góp phần nâng cao trình độ dân trí, bồi dưỡng nhân tài cho đất nước. Sự phát triển của giáo dục sẽ tạo tiền đề cho sự phát triển toàn diện của đất nước.
 

Câu hỏi 1 trang 106: Em hãy đọc thông tin, trường hợp sau để trả lời câu hỏi:
1. Chính phủ đã quyết định năm 2016 là năm Quốc gia khởi nghiệp, Ngày hội Khởi nghiệp đổi mới sáng tạo quốc gia - TECHFEST VIETNAM là sự kiện thường niên lớn nhất dành cho cộng động khởi nghiệp đổi mới sáng tạo tại Việt Nam, do Bộ Khoa học và Công nghệ chủ trì, phối hợp với các Bộ ngành, cơ quan, tổ chức chính trị - xã hội bắt đầu từ năm 2016 cho đến các năm tiếp theo thắp sáng hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo với sự định hướng và đồng hành của Chính phủ thông qua Đề án 844 trong bối cảnh của cuộc cách mạng công nghệ lần thứ 4. Trong các đợt tổ chức mấy năm gần đây đã có rất nhiều các quỹ đầu tư và tập đoàn nước ngoài đến tham quan và tìm hiểu các dự án, ý tưởng khởi nghiệp để đầu tư hoặc mua ý tưởng kinh doanh đó.
2. O và D là học sinh trung học phổ thông có ý tưởng kĩ thuật về sản xuất công nghệ mới. Ý tưởng của 0 là sản xuất một động cơ chạy bằng không khí nén và D là công nghệ điện cát (sản xuất điện từ cát). Cô giáo chủ nhiệm thấy ý tưởng của hai em có ý nghĩa rất lớn nên đã làm đơn để O và D tham gia hội chợ Techfest. Tại hội chợ, một quỹ đầu tư của Mỹ đã quan tâm đến cả hai quy trình công nghệ của O và D nên đã có lời đề nghị hai em nghiên cứu tiếp các công nghệ dưới sự bảo trợ về tài chính của họ.
1. Quốc gia Khởi nghiệp, Ngày hội Khởi nghiệp đổi mới sáng tạo có ý nghĩa như thế nào trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước?
2. O và D đã có ý tưởng gì trong việc sáng tạo để phát triển khoa học, công nghệ?
3. Theo em, nội dung của Hiến pháp về khoa học, công nghệ có ý nghĩa như thế nào đối với đời sống xã hội và sự phát triển của đất nước
Trả lời:
1. Ý nghĩa của Quốc gia Khởi nghiệp, Ngày hội Khởi nghiệp:
Quốc gia khởi nghiệp, Ngày hội Khởi nghiệp đổi mới sáng tạo có ý nghĩa quan trọng trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Làm cho đất nước phát triển hơn giúp kêu gọi được các nguồn đầu tư của nước ngoài và mua bán ý tưởng kinh doanh.
2. O và D đã có ý tưởng kĩ thuật về sản xuất công nghệ mới, sản xuất ra một động cơ chạy bằng không khí nén và D là công nghệ điện cát (sản xuất điện từ cát).
3. Ý nghĩa nội dung của Hiến pháp về khoa học, công nghệ:
+ Khẳng định vai trò then chốt của khoa học, công nghệ trong sự nghiệp phát triển kinh tế - xã hội đối với đất nước;
+ Tạo tiền đề, căn cứ pháp lí để phát triển khoa học, công nghệ trong nước;
+ Tạo điều kiện người dân được tham gia và thụ hưởng công bằng lợi ích từ hoạt động khoa học, công nghệ, góp phần cải thiện, nâng cao chất lượng đời sống nhân dân;
+ Tạo nền tảng, điều kiện để xây dựng, phát triển đất nước toàn diện kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội),…
 

Câu hỏi 1 trang 107: Theo em, tại sao Hiến pháp có nội dung về môi trường?
Trả lời:
- Hiến pháp có nội dung về môi trường vì bảo vệ môi trường là vấn đề sống còn của đất nước, của nhân loại, là nhiệm vụ có tính xã hội xã hội sâu sắc, gắn liền với quá trình phát triển kinh tế - xã hội, hòa bình và tiến bộ xã hội trên phạm vi toàn cầu.

Câu hỏi 2 trang 107: Hãy nêu ví dụ về việc thực hiện tốt quy định của Hiến pháp năm 2013 về môi trường.
Trả lời:
Ví dụ về việc thực hiện tốt quy định của Hiến pháp năm 2013 về môi trường: Hưởng ứng ngày môi trường thế giới 5-6, học sinh các trường phổ thông trên cả nước đã tích cực thực hiện các biện pháp góp phần bảo vệ môi trường như: trồng nhiều cây xanh ở khu vực trường học và khu sinh sống; cùng người thân thu gom rác thải, đổ rác đúng nơi quy định, tái chế rác thải, hạn chế sử dụng túi nilon,... 

Câu hỏi 3 trang 107: Theo em, nội dung của Hiến pháp về môi trường có ý nghĩa như thế nào đối với sự phát triển của đất nước và đời sống xã hội?
Trả lời:
- Nội dung của Hiến pháp quy định về môi trường đã:
+ Thể hiện sự quan tâm của Đảng và Nhà nước ta đối với việc bảo vệ môi trường;
+ Tạo Cơ sở, nền tảng pháp lí cho việc bảo vệ môi trường sống của con người;
+ Gìn giữ, bảo tồn các nguồn tài nguyên thiên nhiên;
+ Góp phần gìn giữ môi trường trong sạch, lành mạnh, bảo vệ sức khoẻ của người dân;
+ Nâng cao ý thức, trách nhiệm của nhân dân và các cơ quan, tổ chức trong việc bảo vệ môi trường bền vững;
+ Tạo điều kiện để phát triển đất nước một cách bền vững...
 

Luyện tập 1 trang 107: Em hãy cho biết các ý kiến sau đây đúng hay sai. Vì sao?
a. Công dân Việt Nam có quyền kinh doanh tất cả các mặt hàng.
b. Tài nguyên thiên nhiên là sở hữu của toàn dân nên người dân có thể tùy ý sử dụng.
c. Tất cả mọi người đều được Nhà nước tạo điều kiện hưởng thụ lợi ích từ các hoạt động khoa học, công nghệ.
d. Bảo vệ môi trường là trách nhiệm riêng của cơ quan quản lí nhà nước về môi trường
Trả lời:
a. Sai. Vì buôn bán mặt hàng cũng cần phải đăng kí giấy phép kinh doanh.
b. Sai vì cần sử dụng có mục đích và phù hợp với quy định pháp luật.
c. Đúng vì góp phần phát triển đất nước.
d. Sai vì bảo vệ môi trường là trách nhiệm mỗi công dân.

Luyện tập 2 trang 108: Em có nhận xét gì về hành vi của các nhân vật, tổ chức trong những trường hợp sau?
a. Ông S và con trai thường xuyên dùng kích điện đánh bắt cá trên sông
b. Bà H nhập hàng hóa kém chất lượng, không rõ nguồn gốc về bán cho người dân
c. Ông M thường tự pha chế thuốc trừ sâu sinh học an toàn cho người và môi trường  để phun cho vườn cây ăn quả của gia đình.
d. Trường T tổ chức cho học sinh tham quan triển lãm khoa học công nghệ của thành phố.
Trả lời:
- a. Hành vi của ông S và con trai là sai, vi phạm pháp luật. Hành vi này tiêu diệt nhiều loài động vật sống dưới nước, gây cạn kiệt nguồn tài nguyên thuỷ hải sản, đồng thời có thể gây nguy hiểm cho con người nên bị pháp luật nghiêm cấm.
- b. Hành vi của bà H là vi phạm pháp luật và đáng bị phế phản. Người dân khi sử dụng những hàng hoá kém chất lượng, không rõ nguồn gốc xuất xứ có thể dẫn đến những ảnh hưởng không tốt cho sức khoẻ, thậm chí nguy hiểm đến tính mạng.
- c. Hành vi của ông M là đúng, đáng khen ngợi. Việc làm của ông đã góp phần bảo vệ môi trường và sức khoẻ mọi người.
- d. Việc làm của trường T là một việc làm tốt, tạo điều kiện cho học sinh được tiếp cận các thành tựu khoa học công nghệ, góp phần khơi dậy niềm đam mê sáng tạo.

Luyện tập 3 trang 108: Em hãy xử lí các tình huống sau:  
a. Thôn của Q nằm cạnh một con sông lớn. Trong thôn có điểm thu gom rác thải để xử lí nhưng nhiều người vẫn có thói quen vức rác, xác vật nuôi, túi nilon,... xuống lòng sông vì cho rằng dòng sông lớn nên vức một vài túi rác xuống cũng không ảnh hưởng gì. Q cảm thấy mọi người làm như vậy là không tốt nhưng không biết nên làm gì để chấm dứt hành vi đó.
Nếu là Q, em sẽ làm gì?
b. H (15 tuổi) rất thích nghiên cứu, chế tạo, lắp ráp các thiết bị công nghệ. Gần đây, H muốn tham dự một cuộc thi chế tạo robot nhưng bố mẹ không đồng ý vì lo ngại đến việc học tập .
Nếu là H, em sẽ làm gì để bố mẹ đồng ý cho tham dự cuộc thi?
Trả lời:
a. Nếu là Q, em sẽ tuyên truyền với mọi người về lợi ích của việc bảo vệ môi trường và cảnh báo mọi người những tác hại môi trường bị ô nhiễm.
b. Nếu là H, em sẽ giải thích cho mẹ hiểu đây cũng là một trong những việc giúp em học hỏi nhiều điều và giúp em phát triển trí tuệ.

Luyện tập 4 trang 108: Em hãy nêu những việc học sinh nên làm và không nên làm để thực hiện tốt quyền và nghĩa vụ của công dân đối với việc phát triển giáo dục, khoa học và công nghệ.
Trả lời:
- Những việc học sinh nên làm:
+ Tham gia các cuộc thi về khoa học công nghệ
+ Tìm hiểu và học khoa học công nghệ
+ Cổ vũ bạn bè tham giá khoa học công nghệ
+ Phát minh, sáng chế các thiết bị phục vụ cuộc sống

- Những hiệc học sinh không nên làm:
+ Sử dụng khoa học công nghệ vào những mục đích sai trái.
 

Vận dụng 1 trang 108: Em hãy thiết kế một khẩu hiệu hoặc vẽ một bức tranh cổ động nhằm tuyên truyền các nội dung của Hiến pháp năm 2013 về văn hóa, giáo dục.    
Trả lời:


Vận dụng 2 trang 108: Em hãy viết một bài thuyết trình về trách nhiệm của công dân trong việc bảo vệ môi trường và chia sẻ sản phẩm với cả lớp.    
Trả lời:
Bảo vệ môi trường sống xanh – sạch – đẹp là vấn đề đang được cả thế giới quan tâm. Trong mấy năm gần đây, những thiên tai ghê gớm, khủng khiếp như động đất, sóng thần, cháy rừng, lũ lụt… xảy ra liên miên, chứng tỏ mẹ thiên nhiên đang nổi giận và trừng phạt loài người vì những hành vi cố tình xâm phạm và phá vỡ quy luật cân bằng sinh thái.

Ở Việt Nam, ô nhiễm môi trường sống cũng là một vấn đề nan giải vì nó gây ra hàng loạt hậu quả nghiêm trọng. Hiện tượng vứt rác, xả rác ra đường, ra những nơi công cộng rất phổ biến. Đó là hành động thể hiện ý thức bảo vệ môi trường quá kém, thể hiện nếp sống thiếu văn hóa, văn minh. Tệ nạn thứ hai là khí thải, chất thải từ các nhà máy, xí nghiệp, cơ sở sản xuất trong nội thành cũng thường xuyên gây ô nhiễm nghiêm trọng. Khói bụi, tiếng ồn, mùi hôi thối… ảnh hưởng rất lớn tới sức khỏe của cả cộng đồng. Một vấn đề nhức nhối khác là nạn “lâm tặc” phá rừng và việc đồng bào vùng cao khai hoang làm rẫy cũng góp phần không nhỏ vào việc phá rừng. Tàn phá rừng đồng nghĩa với tàn phá cái nôi của sự sống, tàn phá chính cuộc sống của mình. Nạn lũ lụt, núi lở, lũ quét, lũ ống hàng năm cướp đi sinh mạng của bao người. Đất đai bạc màu, xói mòn… vì không được rừng bảo vệ. Nguồn dưỡng khí từ rừng càng ngày càng ít đi, ảnh hưởng không nhỏ đến đời sống của con người.

Khai thác rừng để phục vụ nhu cầu cuộc sống là cần thiết, nhưng muốn được hưởng lợi ích lâu dài thì chúng ta phải biết bảo vệ rừng. Bên cạnh việc chặt cây lấy gỗ, chúng ta phải biết trồng rừng. Trồng rừng để phủ xanh đất trống, đồi trọc; trồng rừng để tái tạo môi trường sống cho nhiều loài chim quý, thú quý; trồng rừng để tạo vành đai phòng hộ bảo vệ đất đai, mùa màng. Bảo vệ rừng đi đôi với việc bảo vệ hệ thống sông ngòi và biển cả.

Rừng vàng, biển bạc không phải là của kho vô tận, khai thác mãi thì cũng vơi, cũng cạn. Con người nếu không biết bảo vệ thiên nhiên thì cũng có nghĩa là không biết bảo vệ chính mình. Cho nên, việc cần làm trước mắt là chúng ta hãy tự giác và nhiệt tình tham gia phong trào làm cho thành phố hoặc địa phương nơi ta ở trở nên xanh – sạch – đẹp. Nếu ai cũng có ý thức bảo vệ môi trường sống thì tin chắc rằng ngôi nhà chung của cả nhân loại là Trái Đất sẽ ngày càng tươi đẹp