Giải Kinh tế và pháp luật lớp 10, bài 16: Quyền con người, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân trong Hiến pháp

Mở đầu trang 98: Em cùng các bạn tham gia trò chơi Tiếp sức. Kể về các quyền và nghĩa vụ của học sinh.
Theo em, quyền và nghĩa vụ của học sinh có thuộc nội dung quyền con người, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân không? Vì sao?
Trả lời:
a/ Kể về các quyền và nghĩa vụ của học sinh:
- Một số quyền cơ bản:
+ Quyền sống còn: quyền cố hữu được sống, đăng kí khai sinh ngay sau khi sinh...
+ Quyền được bảo vệ: bảo vệ sức khoẻ, bảo vệ phẩm giá, giúp đỡ đặc biệt
+ Quyền phát triển: được học hành, tham gia các hoạt động xã hội...
+ Quyền tham gia: trẻ em có quyền tự do bày tỏ ý kiến...

- Nghĩa vụ của học sinh:
+ Lễ phép, quan tâm, biết ơn cha mẹ, thầy giáo, cô giáo, những người đã chăm sóc, dạy dỗ, giúp đỡ mình.
+ Cố gắng học tập, nâng cao kiến thức, rèn luyện phẩm chất đạo đức để trở thành công dân có ích cho đất nước.

b/ Nhận xét: Theo em, quyền và nghĩa vụ của học sinh có thuộc nội dung quyền con người, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân. Vì nó được quy định trong Quyền và trách nhiệm của trẻ em, Hiến pháp Việt Nam.
 

Câu hỏi 1 trang 99: Em hãy đọc các thông tin, trường hợp sau để trả lời câu hỏi:
(1) Trong bản Tuyên ngôn Độc lập ngày 2/9/1945, chủ tịch Hồ Chí Minh đã khẳng định: "Tất cả mọi người đều sinh ra có quyền bình đẳng. Tạo hóa cho họ những quyền không ai có thể xâm phạm được: trong những quyền ấy có quyền được sống, quyền tự do và quyền mưu cầu hạnh phúc". Với ý thức sau sắc về quyền con người Việt Nam đã tham gia và cam kết thực hiện các công ước quốc tế và nghị định thư quan trọng về quyền con người, đồng thời ban hành nhiều văn bản pháp luật quan trọng quy định các nội dung liên quan đến vấn đề quyền con người, trong đó có Hiến pháp năm 2013.
(2) Trong lúc dọn dẹp vệ sinh ven đường, cô T phát hiện một em bé sơ sinh bị bỏ rơi. Cô vội vàng đưa em đến bệnh viện để kiểm tra sức khỏe, sau đó tiến hành các thủ tục nhận nuôi theo quy định của pháp luật. Nhiều người khi biết chuyện đã rất cảm động và tìm đến nhà để tặng quà cho em bé cũng như nói lời cảm ơn với cô T, nếu không có cô rất có thể sức khỏe, tính mạng của em bé sẽ bị ảnh hưởng, quyền sống còn của em sẽ không được đảm bảo.
(3) Phát hiện H đang đi trên đường sau nhiều ngày trốn tránh mình về khoản nợ, N đã dùng vũ lực bắt H về nhà mình nhốt lại và yêu cầu gọi người nhà mang tiền đến trả. Sau khi nhận được tin báo, gia đình H đã tới cơ quan công an trình báo sự việc và yêu cầu cơ quan công an can thiệp xử lý N vì đã xâm phạm các quyền con người của H.
Theo em, con người có những quyền gì? Nếu biểu hiện cụ thể của các quyền đó trong trường hợp 2 và 3?
Trả lời:
- Quyền con người, gồm:
+ Quyền bình đẳng, quyền sống;
+ Quyền bất khả xâm phạm về thân thể và được pháp luật bảo hộ về tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm;
+ Quyền hiến mô, bộ phận cơ thể người và hiến xác theo quy định của luật;
+ Quyền bất khả xâm phạm về đời sống riêng tư, bí mật cá nhân và bí mật gia đình;
+ Quyền bảo vệ danh dự, uy tín của mình;
+ Quyền bí mật thư tín, điện thoại, điện tín và các hình thức trao đổi thông tin riêng tư khác;
+ Quyền bất khả xâm phạm về chỗ ở;
+ Quyền tự do tín ngưỡng, tôn giáo, theo hoặc không theo một tôn giáo nào;
+ Quyền khiếu nại, tố cáo với cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền về những việc làm trái pháp luật của cơ quan, tổ chức, cá nhân, quyền sở hữu về thu nhập hợp pháp, của cải để dành, nhà ở, tư liệu sinh hoạt, tư liệu sản xuất, phần vốn góp trong doanh nghiệp hoặc trong các tổ chức kinh tế khác;
+ Quyền tự do kinh doanh trong những ngành nghề mà pháp luật không cấm;
+ Quyền được bảo vệ, chăm sóc sức khoẻ, bình đẳng trong việc sử dụng các dịch vụ y tế;
+ Quyển nghiên cứu khoa học và công nghệ, sáng tạo văn học, nghệ thuật và thụ hưởng lợi ích từ các hoạt động đó;
+ Quyền hưởng thụ và tiếp cận các giá trị văn hóa, tham gia vào đời sống văn hoá, sử dụng các cơ sở văn hóa;
+ Quyền được sống trong môi trường trong lành...
- Trong trường hợp 2, cô T đã phát hiện em bé bị bỏ rơi, đưa em đến bệnh viện kiểm tra sức khoẻ, nhận em làm con nuôi và chăm sóc, nuôi dưỡng em. Việc làm của cố T đã đảm bảo quyền sống, quyền được chăm sóc sức khỏe cho em bé.
- Trong trường hợp 3, gia đình H đã tới cơ quan công an trình báo và yêu cầu cơ quan công an can thiệp xử lí N vi N đã dùng vũ lực bắt và giam giữ H trái luật. Hành vi của N đã xâm phạm quyền bất khả xâm phạm về thân thể của H.

Câu hỏi 2 trang 99: Em hãy đọc các thông tin, trường hợp sau để trả lời câu hỏi:
(1) Trong bản Tuyên ngôn Độc lập ngày 2/9/1945, chủ tịch Hồ Chí Minh đã khẳng định: "Tất cả mọi người đều sinh ra có quyền bình đẳng. Tạo hóa cho họ những quyền không ai có thể xâm phạm được: trong những quyền ấy có quyền được sống, quyền tự do và quyền mưu cầu hạnh phúc". Với ý thức sau sắc về quyền con người Việt Nam đã tham gia và cam kết thực hiện các công ước quốc tế và nghị định thư quan trọng về quyền con người, đồng thời ban hành nhiều văn bản pháp luật quan trọng quy định các nội dung liên quan đến vấn đề quyền con người, trong đó có Hiến pháp năm 2013.
(2) Trong lúc dọn dẹp vệ sinh ven đường, cô T phát hiện một em bé sơ sinh bị bỏ rơi. Cô vội vàng đưa em đến bệnh viện để kiểm tra sức khỏe, sau đó tiến hành các thủ tục nhận nuôi theo quy định của pháp luật. Nhiều người khi biết chuyện đã rất cảm động và tìm đến nhà để tặng quà cho em bé cũng như nói lời cảm ơn với cô T, nếu không có cô rất có thể sức khỏe, tính mạng của em bé sẽ bị ảnh hưởng, quyền sống còn của em sẽ không được đảm bảo.
(3) Phát hiện H đang đi trên đường sau nhiều ngày trốn tránh mình về khoản nợ, N đã dùng vũ lực bắt H về nhà mình nhốt lại và yêu cầu gọi người nhà mang tiền đến trả. Sau khi nhận được tin báo, gia đình H đã tới cơ quan công an trình báo sự việc và yêu cầu cơ quan công an can thiệp xử lý N vì đã xâm phạm các quyền con người của H.
Quyền con người được quy định trong Hiến pháp có ý nghĩa như thế nào?
Trả lời:
- Ý nghĩa của quyền con người được quy định trong Hiến pháp:
- Quy định của Hiến pháp về quyền con người là cơ sở pháp lý để bảo vệ con người, chống lại các hành vi làm tổn hại đến thân thể, danh dự, nhân phẩm, quyền lợi, sự tự do,... của con người.
- Đồng thời, các quy định này cũng thể hiện tính nhân văn, dân chủ của Đảng và Nhà nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam.
 

Câu hỏi 1 trang 100: Em hãy đọc các thông tin sau để trả lời câu hỏi:
(1) Bên cạnh việc bảo đảm và phát huy các quyền con người, Hiến pháp năm 2013 còn quy định công dân Việt Nam có những quyền về dân sự, chính trị như: Công dân có quyền có nơi ở hợp pháp; Công dân có quyền tự do đi lại và cư trú ở trong nước, có quyền ra nước ngoài và từ nước ngoài về nước theo luật định; Công dân có quyền tự do ngôn luận, tự do báo chí, tiếp cận thông tin, hội họp, lập hội, biểu tình theo luật định; Công dân nam, nữ bình đẳng về mọi mặt. Công dân đủ 18 tuổi trở lên có quyền bầu cử và đủ 21 tuổi trở lên có quyền ứng cử vào Quốc hội. Hội đồng nhân dân theo luật định; Công dân có quyền tham gia quản lý nhà nước và xã hội, tham gia thảo luận và kiến nghị với cơ quan nhà nước về các vấn đề của cơ sở, địa phương và cả nước; Công dân đủ 18 tuổi trở lên có quyền biểu quyết khi Nhà nước tổ chức trưng cầu ý dân
(2) Năm đủ 18 tuổi, anh V lần đầu được cầm trên tay lá phiếu tham gia bầu cử đại biểu Hội đồng nhân dân xã. Anh rất hãnh diện và tự nhủ sẽ cố gắng học tập, rèn luyện thật tốt để sau này có thể ứng cử tham gia vào Hội đồng nhân dân xã, đóng góp công sức phát triển quê hương thêm giàu đẹp
(3) Năm học vừa qua, M đạt thành tích cao trong học tập nên nghỉ hè được bố mẹ thưởng một chuyến du lịch dài ngày. Cả nhà đã đi tham quan nhiều khu di tích, danh lam thắng cảnh trên đất nước Việt Nam. Kết thúc chuyến đi, M còn viết bài chia sẻ về những trải nghiệm của gia đình mình trên các trang báo mạng và nhận được rất nhiều phản hồi tích cực từ người đọc.
Từ thông tin 1, em hãy nêu các biểu hiện cụ thể về các quyền chính trị, dân sự của công dân trong trường hợp 2 và 3.
Trả lời:
- Các biểu hiện cụ thể về các quyền chính trị, dân sự của công dân trong trường hợp 2 và 3:
- Trường hợp 2: Anh V đủ 18 tuổi được tham gia bầu cử đại biểu Hội đồng nhân dân xã, anh tự nhủ cố gắng để có thể ứng cử tham gia Hội đồng nhân dân xã, đóng góp công sức phát triển quê hương => biểu hiện của: quyền bầu cử và ứng cử của công dân
- Trường hợp 3: M viết bài chia sẻ về những trải nghiệm của gia đình mình trên các trang báo mạng => biểu hiện của quyền tự do đi lại và tự do báo chí, tự do ngôn luận của công dân.

Câu hỏi 2 trang 100: Việc quy định các quyền về chính trị, dân sự của công dân trong Hiến pháp 2013 có ý nghĩa như thế nào?
Trả lời:
Hiến pháp năm 2013 quy định công dân có các quyền chính trị, dân sự như: quyền có nơi ở hợp pháp (Điều 22), quyền tự do đi lại và cư trú ở trong nước, có quyền ra nước ngoài và từ nước ngoài về nước theo luật định (Điều 23): quyền tự do ngôn luận, tự do báo chí, tiếp cận thông tin, hội họp, lập hội, biểu tình theo luật định (Điều 25); quyền bầu cử khi đủ 18 tuổi trở lên và quyền ứng cử vào Quốc hội, Hội đồng nhân dân khi đủ 21 tuổi trở lên (Điều 27); quyền tham gia quản lí nhà nước và xã hội, tham gia thảo luận và kiến nghị với cơ quan nhà nước về các vấn đề của cơ sở, địa phương và cả nước (Điều 28); quyền biểu quyết khi Nhà nước tỏ chức trưng câu ý dân khi đủ 18 tuổi trở lên (Điều 29)...

Câu hỏi 1 trang 100: Em hãy đọc các thông tin, trường hợp sau để trả lời câu hỏi:
(1) Hiến pháp năm 2013 quy định: Công dân nam, nữ có quyền bình đẳng về kinh tế, văn hóa, xã hội; Công dân có quyền được bảo đảm an sinh xã hội; Công dân có quyền làm việc, lựa chọn nghề nghiệp, việc làm và nơi làm việc; Công dân có quyền học tập; Công dân có quyền xác định dân tộc của mình, sử dụng ngôn ngữ mẹ đẻ, lựa chọn ngôn ngữ giao tiếp.
(2) Vợ chồng anh V từ miền Trung vào thành phố Hồ Chí Minh lập nghiệp. Anh V làm bảo vệ, còn vợ anh V bán vé số để kiếm sống. Thu nhập bấp bênh nên cuộc sống của gia đình vô cùng khó khăn nên vợ chồng anh V quyết định cho con là T (14 tuổi) nghỉ học để đi làm xếp hàng thuê. Biết được sự việc, các thầy cô giáo và ban Giám hiệu nhà trường đã vận động và quyên góp giúp đỡ để T có thể tiếp tục đến trường học tập.
(3) Dịch bệnh Covid -19 đã gây nên những hậu quả nghiệm trọng cho đời sống nhân dân Việt Nam, cuộc sống của một bộ phận người lao động trở nên vô cùng khốn khó. Trước tình hình đó, Đảng và Nhà nước ta đã tích cực đẩy mạnh các chính sách nhằm đảm bảo an sinh xã hội cho người dân, giúp người dân giải quyết phần nào khó khăn trước mắt.
Em hãy nêu các biểu hiện cụ thể về những quyền kinh tế, văn hóa, xã hội của công dân trong trường hợp 2 và 3.
Trả lời:
- Trong thông tin 2, Chính phủ đã chỉ đạo xây dựng và ban hành các cơ chế, chính sách ưu tiên phát triển giáo dục và đào tạo vùng dân tộc thiểu số nhằm đảm bảo quyền học tập cho con em đồng bào dân tộc thiểu số và đảm bảo sự công bằng xã hội trong giáo dục.
- Trong thông tin 3, Đảng và Nhà nước thực hiện quyền được đảm bảo an sinh xã hội cho người dân bằng việc tích cực đẩy mạnh các chính sách an sinh xã hội cho người dân, giúp họ khắc phục khó khăn do dịch bệnh gây ra.

Câu hỏi 2 trang 100: Những quyền về kinh tế, văn hóa, xã hội của công dân được quy định trong Hiến pháp năm 2013 có ý nghĩa như thế nào?
Trả lời:
Hiến pháp năm 2013 quy định công dân có các quyền về kinh tế, văn hoá, xã hội như: quyền bình đẳng về kinh tế, văn hóa, xã hội (Điều 26); quyền được bảo đảm an sinh xã hội (Điều 34); quyền làm việc, lựa chọn nghề nghiệp, việc làm và nơi làm việc (Điều 35); quyền học tập (Điều 39); quyền xác định dân tộc của mình, sử dụng ngôn ngữ mẹ đẻ, lựa chọn ngôn ngữ giao tiếp (Điều 42).
 

Luyện tập 1 trang 101: Em hãy cho biết các ý kiến sau đây đúng hay sai? Vì sao?
a. Nghĩa vụ bảo vệ Tổ quốc chỉ cần thực hiện khi đất nước có chiến tranh và đó là trách nhiệm của các lực lượng bộ đội, công an và người lớn
b. Tất cả mọi người đang sinh sống trên lãnh thổ Việt Nam đều được hưởng các quyền con người, quyền công dân được quy định trong Hiến pháp năm 2013.
c. Học sinh cũng được hưởng các quyền con người, quyền công dân quy định tại Hiến pháp năm 2013
d. Học sinh còn ít tuổi nên không phải thực hiện các nghĩa vụ cơ bản của công dân.
Em hãy cho biết các ý kiến sau đây đúng hay sai? Vì sao?
Trả lời:
a. Sai. Nghĩa vụ bảo vệ Tổ quốc là trách nhiệm mỗi một công dân bất kể trong thời chiến hay thời bình.
b. Đúng
c. Đúng
d. Sai. Vì mỗi công dân đều cần thực hiện đúng trách nhiệm và bổn phận của mình phù hợp với mọi lứa tuổi.

Luyện tập 2 trang 102: Em có nhận xét gì về hành vi của mỗi nhân vật trong các tình huống sau đây?
a. H lén đọc tin nhắn trong điện thoại của chị gái
b. A ngăn cản các bạn trong lớp đọc trộm nhật kí của M
c. D khuyên M nên tích cực tham gia các buổi tổng vệ sinh làm sạch đường làng ở thôn xóm vào các ngày cuối tuần.
d. H chủ động đề nghị bố mẹ cho phép mình tự lựa chọn ngành nghề khi đăng kí thi đại học.
Em có nhận xét gì về hành vi của mỗi nhân vật trong các tình huống sau đây?
Trả lời:
- Tình huống a. H sai khi đọc lén tin nhắn điện thoại của chị gái vì đó là quyền riêng tư của chị gái.
- Tình huống b. A đúng khi ngăn cản các bạn đọc trộm nhật kí của M vì nhật kí là quyền riêng tư, là tài sản của M, nếu chưa được M cho phép thì không được đọc.
- Tình huống c. D đúng khi khuyên M nên tích cực tham gia các buổi tổng vệ sinh làm sạch đường làng ở thôn xóm vào các ngày cuối tuần vì đó là trách nhiệm của mỗi người trong xóm.
- Tình huống d. H đúng vì quyền lựa chọn nghề nghiệp, ngành học là quyền của H.
 

Vận dụng 1 trang 102: Em hãy liệt kê những hành vi học sinh nên làm và không nên làm để góp phần thực hiện tốt quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân theo Hiến pháp năm 2013.
Trả lời:
- Những việc học sinh nên làm:
+ Tuyên truyền những quy định trong Hiến pháp
+ Nhắc nhở mọi người xung quanh thực hiện Hiến pháp
+ Tìm hiểu về Hiến pháp
+ Cố gắng học tập, rèn luyện, tu dưỡng đạo đức
+ Bảo vệ Tổ quốc
+ Bảo vệ môi trường
- Những việc học sinh không nên làm:
+ Làm trái pháp luật, vi phạm pháp luật.
+ Xả rác bừa bãi
+ Không chú tâm vào việc học tập

Vận dụng 2 trang 102: Em hãy cùng các bạn tìm hiểu việc thực hiện các quyền con người, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân tại địa phương em đang sống. Viết báo cáo kết quả và chia sẻ lại với cả lớp.
Trả lời:
- Trong thời gian qua, công dân huyện Quốc Oai – thành phố Hà Nội đã thực hiện đầy đủ các quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân. Ví dụ như:
+ Tháng 5/2021, 100% cử tri Quốc Oai tham gia bầu cử đại biểu Quốc hội khóa XV và Hội đồng nhân dân các cấp nhiệm kì 2021 – 2026.
+ Ngày 30/12/2021, tại trường THPT Nguyễn Trực, UBND huyện Quốc Oai tổ chức lễ phát động ra quân vệ sinh môi trường trước Tết Dương lịch và Tết Nguyên đán Nhâm Dần 2022.
+ Ngày 16/2/2022, 189 tân binh lên đường nhập ngũ (145 tân binh) và tham gia nghĩa vụ Công an Nhân dân (44 tân binh).