Vẻ đẹp trữ tình của sông Đà và sông Hương qua hai tác phẩm Người lái đò sông đà của Nguyễn Tuân và Ai đã đặt tên cho dòng sông của Hoàng Phủ Ngọc Tường

Những dòng sông trải dài trên lãnh thổ Việt đã lần lượt góp phần làm nên những tác phẩm văn hóa với nguồn cảm hứng phong phú cho các nhà văn, nhà thơ. Trong số đó, không thể không nhắc đến “Người lái đò Sông Đà” của Nguyễn Tuân và “Ai đã đặt tên cho dòng sông” của Hoàng Phủ Ngọc Tường. Cả hai tác phẩm này đã thành công trong việc đưa hình tượng Đà giang và Hương giang đến gần hơn với độc giả, tạo nên bức tranh tươi đẹp, thơ mộng và trữ tình về thiên nhiên Việt Nam. 

Đặt chân đến “Người lái đò Sông Đà”, chúng ta không thể không bị ấn tượng bởi sự hùng vĩ, mạnh mẽ của thác nước, những tảng đá, dòng nước,... Tất cả như làm cho con sông trở thành thách thức lớn nhất đối với những người lái đò. Nhưng Đà giang cũng mang một vẻ đẹp lôi cuốn, trữ tình. Nhìn từ trên cao, sông Đà “tuôn dài như một áng tóc trữ tình”. Mái tóc dài và mềm mại của một người con gái hiện lên qua so sánh với con sông “hung bạo”, tạo nên góc nhìn mới mẻ. Vùng Tây Bắc hoang sơ, hùng vĩ nay hiện hữu với hình ảnh sông Đà “ẩn hiện trong mây trời”, “mở hoa ban và hoa gạo tháng hai”, “cuồn cuộn mù khói núi Mèo”. Đặc biệt, màu sắc của nước sông Đà được mô tả độc đáo. Nước mùa xuân “xanh ngọc bích”, mùa thu lại “lừ lừ chín đỏ như mặt người bầm đi vì rượu bữa, lừ lừa cái màu đỏ giận dữ ở một người bất mãn bực bội gì mỗi độ thu về”. Bề mặt của sông phản chiếu ánh nắng từ mặt trời, “loang loáng như trẻ con nghịch chiếu gương vào mắt”. Nguyễn Tuân hết sức yêu thích sông Đà, khiến cho đọc giả có cảm giác như họ đang trực tiếp thưởng ngoạn vẻ đẹp của nơi thần tiên này. Bờ sông Đà, theo tác giả, tuy hoang dã như bờ tiền sử, nhưng cũng hồn nhiên như một cổ tích từ thời xa xưa. Mô tả này làm nổi bật vẻ đẹp trữ tình, gần gũi của Đà giang. 

Ngược lại với Đà giang, sông Hương - mẹ của vùng đồng bằng Bắc Bộ, chỉ thuộc về một thành phố duy nhất, cố đô Huế. Trong “Ai đã đặt tên cho dòng sông”, Hoàng Phủ Ngọc Tường đưa đến độc giả một Hương giang trẻ trung, phóng khoáng của một người con gái đang yêu. Trong rừng thượng nguồn, sông Hương “như một cô gái Di-gan phóng khoáng và man dại”. Song, nó cũng “mang một sắc đẹp dịu dàng và trí tuệ, trở thành người mẹ phù sa của một vùng văn hóa xứ sở”. Nét đẹp của Hương giang chính là sự hòa quyện giữa sức mạnh của rừng già và vẻ dịu dàng của sự phối hợp. Trên đường đến với Huế mộng mơ, sông Hương đã không ít lần đổi hình dạng, uốn lượn như đang “tìm kiếm có ý thức”. Sông Hương như được trang bị thêm tâm hồn, trở thành một thực thể sống, có suy nghĩ và hành động riêng. Vẻ thơ mộng của sông được thể hiện qua những chi tiết như “dòng sông mềm như tấm lụa”, “sắc nước xanh thẳm”,... Sau một hành trình dài, nó đã đến với Huế, “ngả trọn vào vòng tay” của cố đô. Lúc này, nó từ bỏ vẻ mạnh mẽ và dữ dội, thay vào đó là sự chậm rãi “như một điệu slow” tình yêu. Khi phải rời xa nơi thân thương, sông Hương lại mang dáng vẻ lưu luyến, không chấp nhận rời đi. Đột ngột quay trở lại để hội ngộ với cố đô ở thị trấn Bao Vinh. Cách miêu tả này không chỉ giúp độc giả hiểu rõ hơn về địa hình, văn hóa của Huế mà còn mang đến cái nhìn toàn diện nhất về cuộc hành trình “tìm kiếm tình yêu” của sông Hương. 

Mặc dù là hai cá nhân với hai cái tôi khác nhau, Nguyễn Tuân và Hoàng Phủ Ngọc Tường đã cùng nhau tạo ra những bức tranh tuyệt vời về vẻ đẹp của các dòng sông Việt Nam. Họ gặp gỡ trong sự uyên bác, thông thái khi kết hợp linh hoạt kiến thức từ nhiều ngành nghệ thuật khác nhau, hay trong những hình ảnh liên tưởng độc đáo, thú vị. Cả hai tác phẩm đều toát lên chất thơ mộng mẫu mực. Nhờ đó, độc giả có cơ hội nhìn nhận vẻ đẹp của những dòng sông từ nhiều góc độ khác nhau. 

Từ ngàn xưa, thiên nhiên luôn là nguồn cảm hứng bất tận cho các nhà văn, nhà thơ. Trong quê hương, những dãy núi tuyệt vời và di sản thiên nhiên đáng trân trọng đã làm say đắm lòng họ. Dòng sông, với dòng nước chảy, lịch sử hình thành và đặc điểm độc đáo về địa lý, luôn là một cảnh thiên nhiên tươi đẹp. 'Người lái đò Sông Đà' của Nguyễn Tuân và 'Ai đã đặt tên cho dòng sông?' của Hoàng Phủ Ngọc Tường là những tác phẩm chịu ảnh hưởng của vẻ đẹp này.

Với đề tài sông nước, nhiều bài thơ và văn bản đã thành công. Tuy nhiên, 'Người lái đò Sông Đà' và 'Ai đã đặt tên cho dòng sông?' mới thực sự làm cho người đọc cảm nhận về một tác phẩm về dòng sông. Dưới bút của các nhà văn, hình ảnh dòng sông 'độc bắc lưu' và dòng sông của xứ Huế hiện lên đầy đặc đáo.

Cả hai tác giả đều miêu tả hình tượng dòng sông với vẻ đẹp phong phú và đa dạng ở nhiều thời kỳ và không gian khác nhau. Nguyễn Tuân nhìn nhận sông Đà như một người xa lạ và thân thuộc, ngắm nhìn từ trên cao và từ cận cảnh. Về thời gian, sông Đà được chiêm ngưỡng qua bốn mùa, mang lại nhiều xúc cảm và ấn tượng. Hoàng Phủ Ngọc Tường cũng thành công khi mô tả vẻ đẹp đa dạng của sông Hương ở nhiều góc độ khác nhau.

Để tạo ra những tác phẩm như vậy và làm nổi bật vẻ đẹp trữ tình của dòng sông, tất cả đều phải trải qua sự uyên bác của các nhà văn. Mỗi tác giả đều có cách diễn đạt và cảm nhận riêng, nhưng tất cả đều chứng minh tình yêu và tự hào về vẻ đẹp của quê hương trong tâm hồn độc đáo của họ.

Dưới những nét chung độc đáo, vẻ đẹp trữ tình của hai con sông lại mang những đặc sắc riêng biệt. Đầu tiên, hãy ngắm vẻ đẹp của dòng sông Đà. Con Sông Đà hùng vĩ, năm trăm cây số trải dài, từ thượng nguồn mang vẻ đẹp hào hùng, thách thức, rồi đến đoạn thượng nguồn lại thay đổi hoàn toàn: thơ mộng, trữ tình, thanh bình, yên bình. Nguyễn Tuân đã vẽ nên hình ảnh của Sông Đà bằng ngòi bút tài hoa, từ hình ảnh cô thiếu nữ trút bỏ vẻ 'đỏng đảnh' để quay trở lại vẻ đẹp dịu dàng lãng mạn, một khía cạnh khác của Sông Đà được tác giả miêu tả tinh tế.

Như rất nhiều câu văn khác, câu văn ở đây ngân nga như một bài thơ, biến dòng sông thành hiền lành, tô điểm cho bức tranh núi rừng Tây Bắc. Vẻ đẹp của Sông Đà không bao giờ nhàm chán. Ở mỗi thời điểm khác nhau, Sông Đà lại hiện thân trong một dáng vẻ khác nhau, từ dòng xanh ngọc bích của mùa xuân đến màu đỏ giận dữ của mùa thu. Sông Đà không chỗ cho sự sơ sài, mọi thứ đều tuyệt vời.

Không gian bên bờ sông Đà, nơi 'bờ sông Đà, bãi sông Đà, chuồn chuồn bươm bướm sông Đà' là không gian lắng đọng trong vẻ đẹp. Nguyễn Tuân mô tả vẻ đẹp của Sông Đà bằng hai từ 'gợi cảm' và quả thực, vẻ đẹp thơ mộng khiến người ta cảm thấy 'đằm đằm ấm ấm', truyền đạt biết bao cảm xúc. Bên cạnh vẻ trang nghiêm trong mạch cổ Đường thi, vẻ đẹp của Sông Đà còn lẻn vào những cung bậc cảm xúc về quá khứ, lịch sử và sự sống đầy biến động.

Nguyễn Tuân bày tỏ tình yêu sâu sắc đối với Sông Đà qua những từ ngữ âu yếm, nâng niu. Dòng sông không chỉ là phong cảnh trên bức tranh mà còn là một sinh thể sống động, linh hồn nhạy cảm. Sông Đà hùng vĩ, hiểm trở nhưng cũng trở thành cố nhân, người tình trung thành. Bằng ngòi bút tài hoa, Nguyễn Tuân khiến người đọc chìm đắm trong vẻ đẹp tuyệt vời của Sông Đà.

Sông Hương, đẹp mơ mộng, được Hoàng Phủ Ngọc Tường mô tả như một 'bản trường ca của rừng già'. Ở thượng nguồn, sông Hương mang vẻ đẹp huyền bí, kết nối với đại ngàn Trường Sơn hùng vĩ. Liên tưởng về sông Hương như một cô gái Di-gan phóng khoáng và man dại, tác giả khắc sâu ấn tượng về vẻ đẹp hoang dại nhưng tình tứ của con sông.

Rừng đại ngàn là nơi sông Hương trở nên 'như một cô gái Di-gan phóng khoáng và man dại'. Dòng sông không chỉ là phù sa mà còn có cá tính và tâm hồn tự do. Sông Hương trở thành 'người mẹ phù sa' giữa vùng văn hóa Huế, góp phần tạo nên và bảo tồn văn hóa của xứ sở. Một sự kết hợp độc đáo giữa vẻ đẹp hùng vĩ và tình tứ của sông Hương.

Sông Hương, 'người gái đẹp nằm ngủ mơ màng giữa cánh đồng Châu Hóa đầy hoa dại', chuyển hình dạng, trở thành người tình mong đợi trong một câu chuyện tình yêu lãng mạn. Hành trình về xuôi của sông mang đầy khát khao và lãng mạn, vượt qua những chướng ngại vật như điện Hòn Chén, vấp Ngọc Trản. Sông Hương là không gian văn hóa- văn hóa Huế, đẹp nguyên sơ và trầm mặc như triết lý.

Khi sông Hương chảy qua thành phố tương lai, nó như một dải thẳng yên bình hướng tây nam-đông bắc. Chiếc cầu trắng của thành phố nhỏ nhắn như vành trăng non nổi lên trên nền trời, tạo nên hình ảnh thơ mộng. Nhà văn truyền đạt tình cảm trìu mến và thân thương đặc biệt cho sông Hương, nhìn nhận mối quan hệ biện chứng giữa dòng sông và con người xứ Huế. Sông Hương, với vẻ đẹp dịu dàng, duyên dáng, góp phần tôn vinh tính cách nết na và ý nhị của người con gái cố đô.

Hoàng Phủ Ngọc Tường là nhà văn hoá Huế thực sự, ông nhìn nhận sông Hương không chỉ là nguồn nước mang phù sa và ngọt ngào cho cánh đồng Châu Hóa và cuộc sống người dân Huế, mà còn là nguồn cảm hứng cho giá trị tinh thần lịch sử. Sông Hương đã từng có những tên gọi khác như Linh giang, đã chiến đấu oanh liệt bảo vệ biên giới phía nam Đại Việt và góp phần làm nên những chiến công lẫy lừng trong lịch sử. Nhà văn tôn vinh vẻ đẹp độc đáo của sông Hương vào buổi đêm, khi ánh lửa thuyền chài rọi sáng như linh hồn mô tê xưa cũ.

Sông Hương là dòng sông của thời gian ngân vang, là sử thi viết dưới màu cỏ lá xanh biếc. Cũng là nguồn cảm hứng cho nhiều nhà văn, thi sĩ như Nguyễn Du, Cao Bá Quát, Tản Đà, Tố Hữu. Nhà văn tin rằng có một dòng sông thi ca về sông Hương không bao giờ lặp lại mình trong cảm hứng của các nghệ sĩ. Cao Bá Quát thậm chí mô tả sông Hương như kiếm lập thanh thiên, và Thu Bồn bàng khuâng trước vẻ đẹp lững lờ của dòng nước.

"Con sông dùng dằng con sông không chảy
Sông chảy vào lòng nên Huế rất sâu'"

Đối với Nguyễn Trọng Tạo, Hương Giang mở rộng không gian huyền thoại thi ca, là nguồn cảm hứng cho những vần thơ mê đắm:

"Dòng sông là lễ cưới của Huyền Trân
Bên lụa phù vân, nắng hòa quyện nguồn
Hương thơm thảo nỗi buồn bên đáy sông
Niềm riêng tím hoàng hôn như mơ
Sông hiên ngang, thực mộng huyền bí
Mong Lí Bạch, chờ Khuất Nguyên"

Qua bức tranh tài hoa của Hoàng Phủ Ngọc Tường, sông Hương hiện lên với vẻ đẹp dịu dàng, tinh tế, góp phần làm cho Huế trở thành một bức tranh sơn thuỷ hữu tình. Sông Hương không chỉ là dòng sông lịch sử, văn hoá, mà còn là đề tài của thơ ca và nghệ thuật. Nó trở thành một phần của đời sống tâm linh, sâu sắc của người Huế.

Dù cùng là vẻ đẹp trữ tình, được thể hiện qua ngòi bút tài hoa, uyên bác, sông Đà và sông Hương lại mang đến trải nghiệm khác nhau. Nguyễn Tuân tập trung vào vẻ đẹp hoang dã của thiên nhiên, trong khi đó Hoàng Phủ Ngọc Tường tái hiện vẻ đẹp văn hóa trữ tình của dòng Hương giang. Điều này tạo ra ấn tượng độc đáo và mang đến cái nhìn đa dạng về vẻ đẹp của thiên nhiên Việt Nam.

Qua hai sáng tác 'Người chèo thuyền trên Sông Đà' của Nguyễn Tuân và 'Ai đã đặt tên cho dòng sông?' của Hoàng Phủ Ngọc Tường, ta rõ thấy vẻ đẹp trữ tình, thơ mộng của hai con sông quê hương. Không chỉ là vẻ đẹp tự nhiên, mà còn là những giá trị văn hóa, địa lý, và lịch sử đặc sắc. Cảnh quan quê hương hiện lên đa dạng, phong phú, là biểu tượng của tình yêu và sự kết nối sâu sắc với đất Việt trong tâm hồn các nhà văn.
 

Đề tài những dòng sông luôn trở đi trở lại trong biết bao nhiêu trang thơ trang văn của những người nghệ sĩ. Nếu như con sông Hồng được miêu tả trong tứ thơ Tràng Giang của Huy Cận thì một lần nữa hình ảnh những dòng sông lại được Nguyên Tuân và Hoàng Phủ Ngọc Tường chọn để làm nên hai tác phẩm đó là Người lái đò sông Đà và Ai đã đặt tên cho dòng sông?. Qua đó vẻ đẹp của hai con sông Đà và sông Hương xứ Huế được hiện lên thật đẹp và nên thơ. Có thể nói ngoài vẻ đẹp hung bạo và rậm rộ như bản trường ca của rừng già của hai dòng sông thì chúng ta còn thấy được vẻ đẹp trữ tình đầy thi vị của chúng.

Trước hết những con sông Việt Nam hiện lên qua vẻ đẹp của sông Đà và sông Hương qua vẻ đẹp về hình dáng. Vẻ đẹp ấy được bút pháp và tài nghệ của hai nhà văn tài hoa ấy thể hiện rất tinh tế và làm cho người đọc liên tưởng được những hình ảnh hấp dẫn.

Trước hết là hình dáng sông Đà, với sự tài hoa uyên bác của mình nhà văn Nguyễn Tuân đã mang đến trước mắt ta những vẻ đẹp vô cùng đẹp của con sông chỉ chảy riêng một hướng đó. Chính vẻ đẹp trữ tình của nó đã làm đẹp hơn và lấn át đi những vẻ đẹp hung bạo kia. Có thể nói vẻ đẹp hung bạo của nó khiến cho người ta khiếp sợ bao nhiêu thì vẻ đẹp trữ tình này lại khiến cho người đọc yêu nó, say cái đẹp của nó bấy nhiêu.

Sông Đà từ trên cao nhìn xuống nó mang vẻ đẹp của một người thiếu nữ Tây Bắc. Nhìn từ trên cao ấy sông Đà "tuôn dài tuôn dài như một áng tóc trữ tình... đốt nương xuân". Phải chăng đó chính là mái tóc của người thiếu nữ Tây Bắc đẹp như làn nước vậy. Đặc biệt từ trên cao xuyên qua những đám mây ấy nhìn xuống vẻ đẹp ấy thật sự giống như mái tóc mượt mà của người con gái xứ Hoa Ban ấy. Không những thế mái tóc ấy còn hiện lên đẹp hơn khi "Đầu tóc chân tóc ẩn hiện trên mây trời Tây Bắc". Hình ảnh mang đến cho ta một sự hấp dẫn và nên thơ lạ thường. Con sông hung bạo với những trận bày thạch đá ấy, những thác nước dữ tợn ấy mà giờ đây lại hiền hòa như mái tóc của người con gái vậy. Thế rồi tác giả quan sát kĩ nhìn dòng sông cũng giống cả một dây thừng ngoằn nghèo nữa. Đó chính là vẻ đẹp thướt tha kiều diễm của sông Đà.

Không những thế sông Đà còn như một người cố nhân lâu ngày gặp lại chốc hiền hòa rồi lại bất ngờ cáu kỉnh lên đấy thôi. Tác giả vẽ lên những hình ảnh của người cố nhân ấy, nó mang vẻ đẹp như "vui như nắng giòn tan sau kì mưa rầm, vui như nối lại chiêm bao đứt quãng". Có thể thấy với bút pháp tài hoa của mình Nguyên Tuân đã mang đến cho người đọc một người cố nhân đẹp.

Sông Đà còn trữ tình khi từ lòng sông nhìn sang hai bên bờ. Nhà văn suốt đời đi tìm cái đẹp ấy đã mang đến cho ta những hình ảnh con sông Đà thật hoang sơ cổ kính. Nhìn "bờ sông hoang sơ như một bờ tiền sử, hồn nhiên như nỗi niềm thuở xưa". Không những thế mà bờ sông còn hiện lên yên ắng lặng lẽ như tờ. Dường như từ thời nhà Lý nhà Trần cũng yên lặng đến thế mà thôi. Nó còn hiện lên với vẻ đẹp tươi tắn của những lá nương ngô mới nhú đầu mùa, cỏ quanh đồi đang ra những nõn búp mới. Qua đây ta thấy sông Đà hiện lên thật hoang sơ cổ kính, cái vẻ đẹp ấy có từ thời rất xa xưa đến nay vẫn còn nguyên.

Đến con sông Hương của Hoàng Phủ Ngọc Tường cũng mang đến cho chúng ta một nét đẹp của nó không kém phần sông Đà. Sông Hương xứ Huế cũng có những nét đẹp hung bạo nhưng nhà thơ không nói đến nó quá nhiều mà tập trung vào vẻ đẹp trữ tình của nó. Trước khi về đến thành phố thì dòng sông Hương cũng đã là một bản trường ca của rừng già, nó đi qua những bãi đỗ quyên đỏ rực.

Trước hết vẻ đẹp ấy giống như một cô gái Di-gan phong khoáng và man dại, nó dịu dàng đằm thắm hơn bao giờ hết. Nó không còn là bản trường ca của rừng già nữa mà nó mang vẻ đẹp của sụ hiền lành đáng yêu. Không những thế nó còn mang vẻ đẹp của người mẹ phù sa nơi đây. Sông mang về những phù sa màu mỡ để mang đến cho những cánh động Châu Hóa kia.

Tiếp theo vẻ đẹp của dòng sông Hương còn được thể hiện khi nó vào ngoại vi thành phố. Nhìn sông Hương "như người gái đẹp ngủ mơ màng giữa cánh đồng Châu Hóa đầy cỏ dại". Sông Hương cũng giông sông Đà mang một nét đẹp của người con gái. Thế nhưng ở đây sông Hương mang không đẹp như mái tóc người con gái mà đẹp bởi những đường cong quyến rũ. Để vào được đến thành phố sông Hương phải trải qua không biết bao nhiêu đoạn gấp khúc quanh co qua những đồi thiên Mụ... Và chính những đường gấp khúc ấy nó đã tạo nên những đường cong đẹp đẽ cho sông Hương.

Vẻ đẹp thứ hai của cả hai con sông đó chính là màu sắc. Những sắc nước ấy đã mang lại những điều tuyệt đẹp cho sông Việt Nam.

Với sông Đà thì sắc nước thay đổi theo mùa. Mùa xuân sắc nước sông Đầu xanh màu xanh ngọc bích. Mùa thu nước sông Đà "lừ lừ chín đỏ như mặt của một người bầm đi vì rượu bữa" hay là tức giận ai điều gì. Sông Đà chưa bao giờ có màu đen như Pháp đã lếu láo đặt tên nó trên bản đồ.

Còn sắc nước sông Hương biến đổi theo ngày sớm xanh trưa vàng chiều tím. Đó là những màu sắc đi liền với Huế. Chính vị thế mà ngay cả màu của sông cũng mang hồn Huế.

Qua đây ta thấy cả hai nhà văn đều mang đến cho chúng ta những vẻ đẹp của hai con sông ấy. Qua những câu văn đầy tài hoa uyên bác của Nguyễn Tuân ta thấy được một vẻ đẹp vô cùng trữ tình của con sông Đà Tây Bắc, và cũng như thế chúng ta cũng biết thêm những nét đẹp của con sông Hương qua bút pháp miêu tả tài tình của Hoàng Phủ Ngọc Tường. Tóm lại vẻ đẹp của những con sông ấy hay chính là những vẻ đẹp của những con sông Việt Nam.
 

Những dòng sông trên đất Việt đã không ít lần đi vào trong văn học, trở thành nguồn cảm hứng dồi dào để các nhà thơ, nhà văn viết nên những tác phẩm để đời. Trong số đó phải kể đến “Người lái đò Sông Đà” của Nguyễn Tuân và “Ai đã đặt tên cho dòng sông” của Hoàng Phủ Ngọc Tường. Cả hai tác phẩm đã thành công đem hình tượng Đà giang và Hương giang tới gần hơn với độc giả. Đồng thời, vẽ nên bức tranh thiên nhiên nước Việt hết sức thơ mộng, trữ tình, đằm thắm. 

Đến với “Người lái đò Sông Đà”, ta không thể nào quên được những nét hùng vĩ, dữ dội của thác, đá, nước, sóng,... Tất cả như biến con sông thành kẻ thù số một của các ông đò. Nhưng bên cạnh đó, Đà giang cũng có một mặt vô cùng gợi cảm, trữ tình. Từ trên cao nhìn xuống, sông Đà “tuôn dài như một áng tóc trữ tình”. Mái tóc dài, mềm mượt của người con gái giờ đây được so sánh với con sông “hung bạo”, đem đến cho người đọc một cái nhìn vô cùng khác biệt. Thiên nhiên Tây Bắc hoang sơ, hùng vĩ giờ đây xuất hiện đầy thơ mộng với dòng sông “ẩn hiện trong mây trời”, “bung nở hoa ban hoa gạo tháng hai”, “cuồn cuộn mù khói núi Mèo đốt nương xuân”. Màu nước của Đà giang cũng được tác giả miêu tả vô cùng độc đáo. Nước sông mùa xuân sẽ “xanh ngọc bích”, mùa thu lại “lừ lừ chín đỏ như da mặt một người bầm đi vì rượu bữa, lừ lừa cái màu đỏ giận dữ ở một người bất mãn bực bội gì mỗi độ thu về”. Mặt sông được phản chiếu ánh nắng từ mặt trời, “loang loáng như trẻ con nghịch chiếu gương vào mắt”. Tác giả yêu Đà giang đến độ sau những ngày đi rừng, cảm giác gặp lại con sông “đằm đằm ấm ấm như gặp lại cố nhân”. Với tình yêu đó, ông thấy hai bên bờ sông đẹp vô cùng. Nào là chuồn chuồn, bươm bướm, “nương ngô nhú lên mấy lá ngô ngon đầu mùa”, “cỏ gianh đồi núi đang ra những nõn búp”. Nào là đàn hươu đang chậm rãi “cũi đầu ngốn búp cỏ gianh đẫm sương đêm”, chỉ cần một tiếng cá đập nước cũng có thể giật mình chạy mất. Tất cả những chi tiết đó đã khiến sông Đà hiện lên đẹp nao lòng. Ở đây, Nguyễn Tuân đưa đến hình ảnh so sánh hết sức thi vị: “Bờ sông hoang dại như một bờ tiền sử. Bờ sông hồn nhiên như một nỗi niềm cổ tích tuổi xưa”. Từ đó, vẻ đẹp trữ tình, gợi cảm của Đà giang đã đi sâu vào tâm khảm người đọc, khiến họ dường như được tận mắt chiêm ngưỡng cái dáng vẻ của chốn thần tiên kia. 

Khác với Đà giang là con sông mẹ của cả một vùng đồng bằng Bắc Bộ, sông Hương lại chỉ thuộc về một thành phố duy nhất: cố đô Huế. Trong “Ai đã đặt tên cho dòng sông”, Hoàng Phủ Ngọc Tường đã đem đến cho độc giả một Hương giang với nét đẹp trẻ trung, phóng khoáng của người con gái đang yêu. Trong rừng thượng nguồn, sông Hương “như một cô gái Di-gan phóng khoáng và man dại”. Tuy nhiên, nó cũng “mang một sắc đẹp dịu dàng và trí tuệ, trở thành người mẹ phù sa của một vùng văn hóa xứ sở”. Có thể thấy, nét đẹp của Hương giang là sự đan xen giữa cái mạnh mẽ được rừng già hun đúc và cái hiền dịu của sự nuôi dưỡng. Trên đường đến với Huế mộng mơ, con sông đã không ít lần chuyển dòng, uốn lượn “như một cuộc tìm kiếm có ý thức”. Vậy là sông Hương đã được gắn thêm linh hồn, trở thành một vật thể sống, có riêng cho mình suy nghĩ, hành động. Vẻ thơ mộng của con sông còn được thể hiện qua những chi tiết miêu tả vô cùng thi vị như “dòng sông mềm như tấm lụa”, “sắc nước xanh thẳm”,... Sau một cuộc hành trình dài, cuối cùng nó cũng đến được với xứ Huế như mong đợi. Sông Hương “ngả trọn vào vòng tay” của chốn cố đô. Lúc này, nó bỏ đi cái mạnh mẽ, dữ dội, thay vào đó là sự chậm rãi “như một điệu slow” tình ái. Và rồi khi phải xa chốn thân thương, sông Hương lại mang dáng vẻ lưu luyến, không nỡ. Từ đó, đột ngột quay trở lại để hội ngộ cùng cố đô ở thị trấn Bao Vinh. Lối miêu tả sát với bản đồ địa lí của Hoàng Phủ Ngọc Tường không những không khô khan, triết lí mà còn đem lại được cho độc giả cái nhìn bao quát nhất về cuộc hành trình “tìm kiếm tình yêu” của dòng sông Hương thơ mộng. 

Tuy là hai cá thể riêng biệt với hai cái tôi, hai phong cách nghệ thuật khác nhau nhưng Nguyễn Tuân và Hoàng Phủ Ngọc Tường đều đã thành công khắc họa vẻ đẹp của những con sông trên đất Việt. Họ gặp gỡ nhau ở sự uyên bác, thông thái khi kết hợp thành thục kiến thức của đa dạng các ngành nghệ thuật, hay ở cả những hình ảnh liên tưởng độc đáo, thú vị. Trong cả hai tác phẩm, ta đều thấy được cái chất thơ mà tác giả gửi gắm. Từ đó, cảm nhận rõ hơn vẻ đẹp của các dòng sông ở nhiều góc độ khác nhau. 

Qua hai tác phẩm “Người lái đò Sông Đà” và “Ai đã đặt tên cho dòng sông”, độc giả có thể cảm nhận vô cùng rõ nét vẻ đẹp trữ tình, thơ mộng của hai con sông nổi tiếng tại Việt Nam. Đây không chỉ là sự khắc họa trên lĩnh vực văn học mà còn ở nhiều lĩnh vực khác như hội họa, phim ảnh, địa lí,... Đồng thời, đem lại vô vàn giá trị lớn lao, thể hiện tình yêu của tác giả với cảnh sắc thiên nhiên quê nhà.