Trình bày cảm nhận của em về bài thơ Nguyên tiêu của Hồ Chí Minh.

Thứ ba - 17/09/2019 13:36

Hồ Chí Minh không chỉ là người anh hùng giải phóng dân tộc, mà còn là nhà thơ lớn của dân tộc Việt Nam. Người đã lấy văn thơ làm vũ khí chiến đấu sắc bén cho sự nghiệp phấn đấu vì độc lập tự do và hoà bình của đất nước ta. Tâm hồn nhạy cảm kết hợp với một trí tuệ siêu Việt đã tạo nên một nhà thơ lỗi lạc với một phong cách độc đáo - cổ điển mà hiện đại. Một trong những bài thơ thể hiện rõ nhất nét phong cách này của Người là Nguyên tiêu - một thi phẩm mang đậm phong vị Đường thi mà vẫn thấm đẫm cảm quan hiện đại của một chiến sĩ:

Kim dạ nguyên tiêu nguyệt chính viên,
Xuân giang xuân thuỷ tiếp xuân thiên,
Yên bà thâm xứ đàm quân sự,
Dạ bán quy lai nguyệt mãn thuyền.
(Nguyên tiêu - Hồ Chí Minh)

Dịch thơ:
Rằm xuân lồng lộng trăng soi,
Sông xuân nước lẫn màu trời thêm xuân,
Giữa dòng bàn bạc việc quân,
Khuya về bát ngát trăng ngân đầy thuyền.
(Xuân Thuỷ dịch)

Nhà thơ Xuân Thuỷ kể lại: Đầu xuân năm 1948, Bác chủ trì cuộc Hội nghị Trung ương mở rộng, nhằm vạch ra phương hướng và nhiệm vụ mới cho một giai đoạn phát triển của cách mạng Việt Nam. Sau cuộc họp, Bác xuôi thuyền về nơi căn cứ. Nhân trăng sáng, cảnh đẹp, Bác cảm hứng đọc bài thơ. Phút thi hứng ấy của Người đã để lại cho chúng ta một áng thơ trác tuyệt.

Bài thơ được làm bằng chữ Hán, mang âm hưởng Đường thi nhưng vẫn đậm đà màu sắc dân tộc thể hiện qua hơi thở thời đại ấm áp trong đó. Câu thơ đầu tiên, như một câu kể đơn thuần:

Kim dạ nguyên tiêu nguyệt chính viên,
(Đêm nay, đêm rằm tháng giêng, trăng đúng lúc tròn nhất)
(Rằm xuân lồng lộng trăng soi)

Nhưng chính trong sự giản dị ấy, cái hay của ý thơ mới phát lộ. Khi dịch thơ, nhà thơ Xuân Thuỷ đã thêm vào chữ “lồng lộng” mà mất đi chữ “chính viên”. “Chính viên” là vừa tròn - ở độ viên mãn nhất. Nhà thơ không tả (lồng lộng) mà chỉ kể, để cảnh tự nói lên tất cả. Cái đẹp của buổi đêm, của trăng đã nằm trong sự khẳng định “chính viên” của thi nhân. Không gian (kim dạ), thời gian (nguyên tiêu) cảnh vật (nguyệt chính viên) như hài hoà, đan tựa vào nhau, tạo nên một bức tranh cảnh đặc sắc. Đây là sự học tập từ Đường thi: ngắn gọn, cô đúc, gợi mà không tả tạo nên cái mênh mang của cảnh trong lòng độc giả.

Từ sự mộc mạc đó, câu thơ thứ hai đột ngột bừng sáng với sự xuất hiện của ba từ “xuân”:

Xuân giang xuân thuỷ tiếp xuân thiên
(Sông xuân, nước xuân tiếp giáp với trời xuân)
(Sông xuân nước lẫn màu trời thêm xuân)

Ba từ “xuân” hoà vào nhau làm cho khung cảnh như bao phủ một sắc xuân ngập tràn. Đêm chiến khu 1948 ấy, xuân như chảy dài theo dòng sông, lan rộng cùng mặt nước và vút lên tận trời cao. Ta nhận ra trong đó một thi hứng, xuân hứng dâng trào. Bản dịch thơ của Xuân Thuỷ đã làm mất đi một chữ xuân, như Bác nhận xét: “Dịch lưu loát, giữ được chất thơ, nhưng dòng thứ hai có ba chữ xuân hoà với nhau mà bản dịch chỉ có hai chữ xuân, thế là ý đủ mà chữ còn thiếu...”, về sau, nhà thơ Xuân Thuỷ đã khéo dựa chữ xuân lên câu thứ nhất để giữ đủ ba chữ xuân của Hán tự. Nhưng giữa ba chữ xuân trên cùng một dòng và ba chữ xuân trên cả hai dòng là cả một khoảng cách không nhỏ. Bởi trong nguyên tác sự lặp lại đó vừa chuyển tải nội dung vừa là điểm nhấn của hình thức nghệ thuật. Chữ “tiếp” trong câu thơ này cũng là một đặc sắc mà Xuân Thuỷ đã không giữ được trong bản dịch. “Tiếp” là nối liền, tạo một không gian trải dài, từ nước, sông vút lên trời cao. Xuân không chỉ ở bề mặt rộng mà còn nối dài bất tận. Nhà thơ Xuân Thuỷ thay đó bằng chữ “lẫn” dẫu đã phản ánh được phần nào sự hài hoà, ngập tràn của xuân nhưng thu hẹp không gian và phạm vi ảnh hưởng của nó, làm giảm đi hiệu ứng của bài thơ.

Xuân hứng đã trở thành thi hứng dẫn mạch thơ đi như ngọn sóng trào. Hai chữ thiên - yên bắt vần thật tự nhiên để dẫn dắt tới câu thứ ba:

Yên ba thâm xứ đàm quân sự.
(Nơi sâu thẳm mịt mù khói sóng bàn việc quân)
(Giữa dòng bàn bạc việc quân)

Hình ảnh “yên ba thâm xứ” mang đến một không khí rất Đường thi, gợi tả nhớ đến câu thơ xưa của Thôi Hiệu:

Yên ba giang thượng sử nhân sầu.
(Hoàng Hạc lâu - Thôi Hiệu)

Nhưng Hồ Chí Minh là một nhà thơ chiến sĩ. Vì vậy mà không khí thơ cổ ấy lại ghi khắc được cả màn sương mù dày đặc vùng cao những ngày mùa đông Việt Bắc. Điều đặc biệt nhất là không gian của màn sương huyền ảo và kín đáo đó lại là nơi những nhà cách mạng đang trao đổi những điều có tính chất sống còn của Tổ quốc của dân tộc. Đến đây ta mới cảm nhận rõ hơn những vần thơ của Hoàng Trung Thông về Bác:

Những vần thơ Bác vần thơ thép
Mà vẫn mênh mông bát ngát tình.
(Hoàng Trung Thông)

Cái “tình” và cái “thép” hài hoà đã giúp Bác nhận ra xuân hứng ngay trong khi bàn việc nước, để khởi hứng lên những vần thơ độc đáo:

Dạ bán quy lai nguyệt mãn thuyền.
(Nửa đêm quay về trăng đầy thuyền)
(Khuya về bát ngát trăng ngân đầy thuyền)

Âm hưởng Đường thi đậm đà trong câu thơ khiến không ít người đã nhầm với một câu thơ trong bài Phong kiều dạ bạc của Trương Kế:

Dạ bán chung thanh đáo khách thuyền.
(Phong kiều dạ bạc - Trương Kế)

Ngôn từ gần giống nhau nhưng tứ thơ hoàn toàn khác biệt. Trong thơ Trương Kế, tiếng chuông là âm hưởng chủ đạo thì trong thơ Hồ Chí Minh, trăng mới là nhân vật chính. Đó chính là điều làm nên sức sống, màu sắc riêng của Hồ Chí Minh. Thanh huyền ở vần kết bài thơ (thuyền) gợi cho ta một không gian thật bát ngát, cũng là dư vang cho cả bài thơ. Trăng từ chỗ chỉ là một vầng ở câu đầu (nguyệt chính viên), đã thành trăng ánh một trời nơi câu cuối (nguyệt mãn thuyền). Thi nhân trở về trên con thuyền đầy trăng. Nên thơ biết bao, giống như những tao nhân mặc khách của truyền thống phương Đông. Con thuyền của nhà quân sự thoắt biến thành thi tứ. Nó trở thành con thuyền đong đầy ánh trăng, sáng lấp lánh. Nó cho ta thấy niềm lạc quan yêu đời phơi phới của người thi sĩ, chiến sĩ Hồ Chí Minh. Ai cũng biết, trăng và thơ luôn là hai người bạn tri kỉ, song hành trong suốt cuộc đời cách mạng gian khó của Bác. Đã bao lần ta bắt gặp trăng trong thơ Người:

Trăng lồng cổ thụ bóng lồng hoa
(Cảnh khuya)
Người ngắm trăng soi ngoài cửa sổ
Trăng nhòm khe cửa ngắm nhà thơ.
(Vọng nguyệt)

Vẫn là vầng trăng tình nghĩa gắn bó bao lâu, nhưng ở mỗi bài lại có những cảm nhận mới. Trong Nguyên tiêu, trăng mang một điều gì đó thật xúc động, như một người bạn nhẹ nhàng, lặng lẽ, tạo nên khoảnh khắc bình yên quý giá trong cuộc đời đầy thử thách của tác giả.

Cảm hứng bao trùm Nguyên tiêu là cảm hứng của niềm vui, hạnh phúc, hi vọng và tin tưởng. Chỉ khắc họa một khoảnh khạc mà gợi lên những giá trị vĩnh cửu.

Bài thơ là sự kết hợp hài hoà vẻ đẹp cổ điển và màu sắc hiện đại. Nó mang đến cho ta bức chân dung tinh thần của Hồ Chí Minh - một cái tôi trữ tình mà vẫn đầy chất “thép”, đúng như thi sĩ Phê-lích Pi-ta Rô-đri-ghét đã từng đúc kết giản dị:

Bởi vì Người là Chủ tịch Hồ Chi Minh
Nhà thơ Hồ Chi Minh
Người nông dân trầm tĩnh Hồ Chí Minh,...

Và Người sẽ còn sống mãi, trường tồn cùng đất nước Việt Nam, đẹp sáng ngời như vầng Nguyên tiêu!

Ý kiến bạn đọc