Soạn Ngữ văn 12 sách Kết nối tri thức, bài 2: Tây Tiến

Câu hỏi trang 44: Bạn đã đọc những bài thơ nào viết về đề tài người lính cách mạng Việt Nam? Đọc dễn cảm một đoạn thơ mà bạn yêu thích.
Trả lời:
Một số bài thơ viết về đề tài người lính cách mạng Việt Nam 
+ Đồng chí – Chính Hữu 
+ Bài thơ về tiểu đội xe không kính – Phạm Tiến Duật 
+ Cảnh khuya – Hồ Chí Minh
+ Ánh trăng – Nguyễn Duy 
+ Nhớ - Hồng Nguyên

* Đọc văn bản:
1. Chú ý:
- Hình ảnh khơi nguồn cảm xúc.
- Các từ ngữ gợi bối cảnh không gian và ấn tượng về đoàn quân Tây Tiến.
Trả lời:
- Hình ảnh: sông Mã
- Từ ngữ gợi bối cảnh không gian và ấn tượng: rừng núi, chơi vơi, sương, đoàn quân, hoa, đêm.

2. Nhận diện các yếu tố: nhịp điệu, nhạc điệu, đối và những kết hợp từ ngữ khác lạ trong đoạn thơ
Trả lời:
- Nhịp điệu: Sử dụng câu thơ toàn thanh trắc hoặc thanh bằng tạo cảm giác về sự gân  guốc, khúc khuỷu, hiểm trở của dãy núi hoặc cảm giác bình yên của hình ảnh ngôi nhà trong mưa (Dốc lên khúc khuỷu, dốc thăm thẳm; Nhà ai Pha Luông mưa xa khơi). Cách sử dụng các câu thơ toàn thanh trắc hoặc thanh bằng cũng giống cách sử dụng những gam màu trong hội họa: giữa những gam màu nóng, tác giả sử dụng gam màu lạnh làm dịu cả khổ thơ.Chủ yếu là nhịp 4/3, 2/2/3.
- Sử dụng biện pháp đối:
+ Đối hình ảnh trong một câu thơ: Ngàn thước lên cao, ngàn thước xuống.
+ Đối hình ảnh trong đoạn thơ: Hình ảnh thiên nhiên dữ dội và hình ảnh sinh hoạt của người dân bình yên.
+ Đối thanh điệu: Dốc lên khúc khuỷu, dốc thăm thẳm và Nhà ai Pha Luông mưa xa khơi.
- Sử dụng các từ láy có sức biểu cảm cao: chơi vơi, khúc khuỷu, thăm thẳm.
- Vần: đa dạng, kết hợp các vần lưng, vần chân liền, vần chân cách

3. Chú ý những hình ảnh gây ấn tượng về thiên nhiên, con người Tây Bắc.
Trả lời:
Các hình ảnh gây ấn tượng về thiên nhiên và con người Tây Bắc: 
+ Hội đuốc hoa
+ Em xiêm áo, nàng e ấp
+ Người đi Châu Mộc
+ Chiều sương
+ Hồn lau
+ Dáng người trên độc mộc
+ Hoa đong đưa 

4. Hình dung dáng vẻ, tư thế, cốt cách của đoàn binh Tây Tiến.
Trả lời:
Dáng vẻ:
- "Dốc lên khúc khuỷu dốc thăm thẳm": Dáng vẻ gầy guộc, mệt mỏi sau những chặng đường hành quân gian khổ.
-"Heo hút cồn mây, súng ngửi trời": Vẻ hiên ngang, lẫm liệt, không ngại gian khổ, hiểm nguy.
-"Doanh trại bừng lên hội đuốc hoa": Vẻ vui tươi, náo nhiệt trong đêm hội.
-"Rải rác biên cương mồ viễn xứ": Hình ảnh bi thương, thể hiện sự hy sinh thầm lặng của người lính.
Tư thế:
-"Dốc lên khúc khuỷu dốc thăm thẳm": Vượt qua gian khổ, hiểm nguy với tinh thần dũng cảm, kiên cường.
-"Heo hút cồn mây, súng ngửi trời": Tư thế hiên ngang, ung dung, làm chủ thiên nhiên.
-"Rải rác biên cương mồ viễn xứ": Tư thế hy sinh thầm lặng, không một lời than vãn.
Cốt cách:
-"Sông Mã xa rồi Tây Tiến ơi": Niềm tự hào về truyền thống anh dũng của đoàn quân Tây Tiến.
-"Doanh trại bừng lên hội đuốc hoa": Vẻ đẹp lãng mạn, hào hoa của người lính.
-"Nhạc về Viên Chăn xây hồn thơ” : Vẻ đẹp tâm hồn của người lính Tây Tiến, yêu mến nghệ thuật, yêu đời.
-"Rải rác biên cương mồ viễn xứ": Cốt cách anh hùng, sẵn sàng hy sinh vì Tổ quốc.
Ngoài ra:
-Giọng thơ đa dạng: Bi tráng, hào hùng, trữ tình.
-Ngôn ngữ thơ giàu hình ảnh, thể hiện cảm xúc mãnh liệt của tác giả.
Kết luận:
Đoàn binh Tây Tiến hiện lên với dáng vẻ gầy guộc, mệt mỏi nhưng vẫn hiên ngang, lẫm liệt. Họ là những người lính lãng mạn, yêu đời, yêu nghệ thuật nhưng cũng sẵn sàng hy sinh vì Tổ quốc. Qua đó, tác giả thể hiện tình yêu, sự trân trọng và lòng biết ơn đối với những người lính Tây Tiến.

5. Ý nghĩa biểu tượng của hình ảnh “người đi”
Trả lời:
Đó là biểu tượng cho người lính, xách balo lên vai theo tiếng gọi của Tổ quốc, đi không hẹn ngày quay lại.
 

Câu 1 trang 47 : Cảm hứng chủ đạo của bài thơ Tây Tiến là gì?
Trả lời:
- Cảm hứng chủ đạo của bài thơ: Đó là cảm hứng lãng mạn 
+ Thể hiện ở cái tôi tràn đầy tình cảm, cảm xúc của nhà thơ. Nó phát huy cao độ trí tưởng tượng, sử dụng nhiều biện pháp tu từ để tô đậm cái phi thường, tạo ấn tượng mạnh mẽ về cái hùng vĩ, tuyệt mĩ của núi rừng Tây Bắc. 
+ Bức chân dung kiêu hùng của người lính Tây Tiến
+ Sự hoang dại, bí ẩn của núi rừng và những hình ảnh ấm áp, thơ mộng. 
+ Cảnh đêm liên hoan, cảnh sông nước như được phủ lên màn sương huyền thoại. 

Câu 2 trang 47: Đọc đoạn 1 và thực hiện các yêu cầu sau:
a. Nêu ấn tượng về trạng thái cảm xúc được tác giả thể hiện ở hai câu thơ mở đầu.
b. Cho biết hình dung của bạn về bức tranh thiên nhiên và con đường hành quân của đoàn binh Tây Tiến.
c. Phân tích những hình ảnh thể hiện ấn tượng ban đầu của tác giả về đoàn quân Tây Tiến.
d. Nêu cảm nhận về chất nhạc và chất họa trong bốn câu thơ sau:
Dốc lên khúc khuỷu dốc thăm thẳm 
Heo hút cồn mây súng ngửi trời 
Ngàn thước lên cao, ngàn thước xuống 
Nhà ai Pha Luông mưa xa khơi
Trả lời:
a. Nhà thơ bắt đầu vào bài thơ với cảm xúc nhớ Tây Tiến da diêt.
b. Hình ảnh bức tranh thiên nhiên và con đường hành quân của đoàn binh Tây Tiến hùng vĩ, thăm thẳm, nguy hiểm.
c. Đó là đoàn quân dũng mãnh, vượt qua mọi địa hình hiểm trở, lạc quan, yêu đời.
d.
- Chất nhạc: sử dụng từ láy, sử dụng bằng trắc để tạo nhạc tính
- Chất họa: câu từ gợi không gian hiểm trở, hun hút, nguy hiểm

Câu 3 trang 47: Trong kí ức của nhân vật trữ tình, hình ảnh đêm lửa trại và con người, cuộc sống miền Tây Bắc hiện lên với những nét đặc sắc gì? Những hình ảnh đó đã góp phần làm nổi bật hình tượng người Lính Tây Tiến như thế nào?
Trả lời:
1. Hình ảnh đêm lửa trại và con người, cuộc sống miền Tây Bắc trong kí ức của nhân vật trữ tình:
- Vẻ đẹp thơ mộng, lãng mạn:
+ Bữa tiệc hoa: "Doanh trại bừng lên hội đuốc hoa" - hình ảnh ẩn dụ so sánh độc đáo, gợi tả không khí náo nhiệt, rực rỡ của đêm liên hoan văn nghệ.
+ Cảnh vật hòa quyện: "Kìa em xiêm áo tự bao giờ Khèn lên man điệu nàng e ấp". Âm thanh tiếng khèn, điệu múa của người con gái Thái hòa quyện cùng ánh lửa bập bùng tạo nên khung cảnh thơ mộng, trữ tình.
+ Sự giao hòa văn hóa: "Rượu say mèm, tiếng cười vang động núi". Bức tranh sinh hoạt vui vẻ, gắn kết giữa người lính và đồng bào Tây Bắc.
- Vẻ đẹp hùng vĩ, hoang sơ:
+ Thiên nhiên dữ dội: "Dốc lên khúc khuỷu dốc thăm thẳm Heo hút cồn mây, súng ngửi trời", "Ngàn thước lên cao, ngàn thước xuống Nhà ai Pha Luông mưa xa khơi". Bức tranh thiên nhiên Tây Bắc hiện lên với những con dốc cao, vực sâu, sương mù giăng kín, mưa rừng ào ạt,... tạo cảm giác choáng ngợp, hiểm nguy.
+ Sức sống mãnh liệt: "Dốc lên khúc khuỷu dốc thăm thẳm Heo hút cồn mây, súng ngửi trời". Hình ảnh ẩn dụ "súng ngửi trời" thể hiện sự kiên cường, bất khuất của người lính Tây Tiến trước thiên nhiên khắc nghiệt.
- Con người Tây Bắc:
+Tâm hồn phóng khoáng, yêu ca hát: "Kìa em xiêm áo tự bao giờ Khèn lên man điệu nàng e ấp".
+Tình cảm chân thành, nồng ấm: "Doanh trại bừng lên hội đuốc hoa Kìa em xiêm áo tự bao giờ Khèn lên man điệu nàng e ấp Nhạc về Viên Chăn xây hồn thơ".

2. Những hình ảnh đó góp phần làm nổi bật hình tượng người lính Tây Tiến:
- Vẻ đẹp lãng mạn:
+ Khả năng cảm nhận tinh tế trước vẻ đẹp thiên nhiên và con người.
+ Tâm hồn yêu đời, lạc quan, dù trong hoàn cảnh gian khổ.
+Tình yêu mến, gắn bó với đồng bào Tây Bắc.
- Vẻ đẹp bi tráng:
+ Vượt qua gian khổ, hiểm nguy, chiến đấu dũng cảm.
+ Sống và chiến đấu đầy lãng mạn, hào hoa.
+Chấp nhận hy sinh thầm lặng, không ngại gian khó.
Kết luận:
Hình ảnh đêm lửa trại và con người, cuộc sống miền Tây Bắc góp phần làm nổi bật vẻ đẹp lãng mạn và bi tráng của người lính Tây Tiến. Qua đó, tác giả thể hiện niềm tự hào, sự trân trọng và nỗi nhớ nhung về một thời đã qua.

Câu 4 trang 47: Trong hai đoạn thơ 3, 4, hình tượng người lính Tây Tiến được gợi ra qua những từ ngữ, hình ảnh nào? Khái quát đặc điểm của hình tượng này.
Trả lời:
- Hình tượng người lính Tây Tiến: “đoàn binh không mọc tóc”, “xanh màu lá”, “dữ oai hùm”, “mắt trừng”, “chiến trường đi chẳng tiếc đời xanh”, “người đi không hẹn ước”…
- Vẻ đẹp  bi tráng, hào hùng lẫm liệt nhưng không kém phần lãng mạn

Câu 5 trang 47: Chỉ ta một số biểu hiện của phong cách lãng mạn trong bài thơ. Phân tích một  biểu hiện mà bạn cho là đặc sắc.
Trả lời:
1. Cảm hứng lãng mạn:
- Khung cảnh thiên nhiên hùng vĩ, hoang sơ được miêu tả bằng những hình ảnh thơ mộng, trữ tình: "Dốc lên khúc khuỷu dốc thăm thẳm", "Heo hút cồn mây, súng ngửi trời", "Ngàn thước lên cao, ngàn thước xuống", "Nhà ai Pha Luông mưa xa khơi".
- Hình ảnh con người Tây Bắc được miêu tả đẹp đẽ, lãng mạn: "Doanh trại bừng lên hội đuốc hoa", "Kìa em xiêm áo tự bao giờ", "Khèn lên man điệu nàng e ấp", "Nhạc về Viên Chăn xây hồn thơ".
- Tình cảm của tác giả dành cho đoàn binh Tây Tiến và con người Tây Bắc nồng nàn, thiết tha: "Sông Mã gầm lên khúc độc hành", "Rải rác biên cương mồ viễn xứ", "Chiến trường đi chẳng tiếc đời xanh", "Anh về đất. Sông Mã gầm lên khúc độc hành".

2. Ngôn ngữ thơ lãng mạn:
- Sử dụng nhiều hình ảnh ẩn dụ, so sánh, nhân hóa: "Súng ngửi trời", "Dốc lên khúc khuỷu dốc thăm thẳm", "Heo hút cồn mây", "Sông Mã gầm lên khúc độc hành", "Rải rác biên cương mồ viễn xứ", "Chiến trường đi chẳng tiếc đời xanh".
- Giọng điệu thơ khi sôi nổi, hào hùng, khi bi tráng, khi lại da diết, bâng khuâng.
- Sử dụng nhiều từ ngữ gợi cảm, giàu sức gợi hình, gợi cảm.

3. Phân tích biểu hiện đặc sắc:
- Biểu hiện: Khung cảnh thiên nhiên Tây Bắc được miêu tả bằng những hình ảnh thơ mộng, trữ tình.
- Phân tích:
+ Hình ảnh thiên nhiên hùng vĩ, hoang sơ: "Dốc lên khúc khuỷu dốc thăm thẳm", "Heo hút cồn mây, súng ngửi trời", "Ngàn thước lên cao, ngàn thước xuống", "Nhà ai Pha Luông mưa xa khơi".
+ Thiên nhiên được miêu tả bằng những hình ảnh thơ mộng, trữ tình: "Dốc lên khúc khuỷu dốc thăm thẳm", "Heo hút cồn mây, súng ngửi trời", "Ngàn thước lên cao, ngàn thước xuống", "Nhà ai Pha Luông mưa xa khơi".
+ Thiên nhiên hòa quyện với con người, tạo nên bức tranh thơ mộng, trữ tình: "Dốc lên khúc khuỷu dốc thăm thẳm", "Heo hút cồn mây, súng ngửi trời", "Ngàn thước lên cao, ngàn thước xuống", "Nhà ai Pha Luông mưa xa khơi".
- Tác dụng:
+ Thể hiện khả năng cảm nhận tinh tế của tác giả trước vẻ đẹp thiên nhiên.
+ Góp phần làm nổi bật vẻ đẹp lãng mạn của người lính Tây Tiến.
+ Tạo nên sức hấp dẫn cho bài thơ.

Câu 6 trang 47: Phân tích một số hình thức tổ chức ngôn ngữ đặc biệt trong bài thơ Tây Tiến.
Trả lời:
- “Dốc lên khúc khuỷu dốc thăm thẳm” -> sử dụng “dốc thăm thẳm”: kết hợp từ mới mẻ vì “thăm thẳm” là từ chỉ độ sâu chứ không phải độ cao.
- “Nhà ai Pha Luông mưa xa khơi” -> sử dụng toàn thanh bằng gợi vẻ đẹp yên bình, nhẹ nhàng của vùng núi Tây Bắc.

Câu 7 trang 47: Hình tượng người lính Tây Tiến trong bài thơ từng bị phê phán là “xa lạ” với hình ảnh thực tế của anh bộ đội Cụ Hồ trong thời kỳ kháng chiến chống thực dân Pháp. Theo bạn, vì sao có sự đánh giá như vậy? Hãy nêu quan điểm của bạn về vấn đề này.
Trả lời:
- Có sự đánh giá trên có lẽ là vì vẻ đẹp của người lính Tây Tiến hiện lên không chỉ oai hùng mà còn vô cùng lãng mạn.
- Quan điểm: Quan điểm cá nhân của tôi là việc sử dụng hình tượng người lính Tây Tiến có thể được hiểu như một phần của quá trình sáng tạo và thể hiện của tác giả. Mặc dù nó có thể không phản ánh hoàn toàn thực tế, nhưng nó có thể mang lại một góc nhìn mới và độc đáo về chủ đề chiến tranh và người lính trong văn học. Điều này có thể tạo ra một thách thức đối với độc giả để suy ngẫm và phân tích sâu hơn về ý nghĩa và tầm quan trọng của hình tượng này trong bài thơ.

* Kết nối đọc - viết
Đề bài: Viết đoạn văn (khoảng 150 chữ) trình bày cảm nhận của bạn về một nét đẹp của hình tượng người lính Tây Tiến.
Đoạn văn 1:
Hình tượng người lính Tây Tiến mang trong mình một nét đẹp rất riêng, đó là sự kiên cường và quyết tâm vượt qua những thách thức khó khăn. Dù đối diện với cuộc sống khắc nghiệt và môi trường chiến tranh khắc nghiệt, họ vẫn không ngừng chiến đấu với lòng dũng cảm và sự hy sinh. Người lính Tây Tiến với nét đẹp oai hùng nhưng cũng lãng mạn và vô cùng yêu đời. Hình ảnh họ, mặc dù không hoàn hảo, nhưng luôn toát lên vẻ mạnh mẽ và sự tự hào về lòng yêu nước. Điều này tạo nên một nét đẹp kiên trì và kiên nhẫn, góp phần làm nên vẻ quyến rũ và ý nghĩa sâu sắc của hình tượng người lính Tây Tiến trong tâm trí của người đọc.

Đoạn văn 2:
Trong bài thơ "Tây Tiến" của Quang Dũng, hình tượng người lính Tây Tiến hiện lên với nhiều vẻ đẹp khác nhau, trong đó nổi bật nhất là vẻ đẹp lãng mạn, hào hoa. Họ là những chàng trai trẻ, xuất thân từ nhiều tầng lớp xã hội khác nhau, nhưng đều có chung lòng yêu nước và tinh thần dũng cảm. Họ không ngại gian khổ, hiểm nguy, sẵn sàng chiến đấu hy sinh để bảo vệ Tổ quốc. Vẻ đẹp lãng mạn, hào hoa của người lính Tây Tiến được thể hiện qua nhiều chi tiết trong bài thơ. Họ yêu thiên nhiên, say mê trước cảnh đẹp hùng vĩ của núi rừng Tây Bắc: "Dốc lên khúc khuỷu dốc thăm thẳm", "Heo hút cồn mây, súng ngửi trời", "Ngàn thước lên cao, ngàn thước xuống", "Nhà ai Pha Luông mưa xa khơi". Họ cũng yêu văn hóa, nghệ thuật, thích ca hát, nhảy múa: "Doanh trại bừng lên hội đuốc hoa", "Kìa em xiêm áo tự bao giờ", "Khèn lên man điệu nàng e ấp", "Nhạc về Viên Chăn xây hồn thơ". Họ là những con người có tâm hồn phong phú, tinh tế, biết yêu thương và trân trọng cuộc sống. Tuy nhiên, cuộc sống của họ cũng đầy gian khổ, thiếu thốn và hiểm nguy. Họ phải đối mặt với thiên nhiên khắc nghiệt, với bom đạn kẻ thù: "Dốc lên khúc khuỷu dốc thăm thẳm", "Heo hút cồn mây, súng ngửi trời", "Ngàn thước lên cao, ngàn thước xuống", "Nhà ai Pha Luông mưa xa khơi". Dù vậy, họ vẫn giữ được tinh thần lạc quan, yêu đời và ý chí chiến đấu ngoan cường: "Sông Mã gầm lên khúc độc hành", "Rải rác biên cương mồ viễn xứ", "Chiến trường đi chẳng tiếc đời xanh", "Anh về đất. Sông Mã gầm lên khúc độc hành". Vẻ đẹp lãng mạn, hào hoa của người lính Tây Tiến đã để lại ấn tượng sâu sắc trong lòng người đọc. Họ là những người anh hùng thầm lặng, góp phần vào công cuộc bảo vệ và xây dựng Tổ quốc.