Giải Kinh tế và pháp luật lớp 10, bài 12: Hệ thống pháp luật và văn bản pháp luật Việt Nam

Mở đầu trang 76: Em hãy cùng các bạn tham gia trò chơi “Đối mặt”. Kể tên các luật, bộ luật của Việt Nam. Hãy chia sẻ hiểu biết của em về một luật hoặc bộ luật mà em biết.
Trả lời:
- Kể tên các luật, bộ luật của Việt Nam:
+ Bộ luật tố tụng hình sự 2015
+ Bộ luật hình sự 2015
+ Luật tổ chức cơ quan điều tra hình sự 2015
+ Luật thi hành tạm giữ, tạm giam 2015
+ Bộ luật tố tụng dân sự 2015
+ Luật phí và lệ phí 2015
+ Luật trưng cầu ý dân 2015
+ Bộ luật hàng hải Việt Nam 2015
+ Luật tố tụng hành chính 2015
+ Bộ luật dân sự 2015
+ Luật thống kê 2015
+ Luật khí tượng thủy văn 2015
+ Luật kế toán 2015
 

Câu hỏi 1 trang 76: Em quan sát sơ đồ sau để trả lời câu hỏi:


1. Cấu trúc bên trong của hệ thống pháp luật Việt Nam gồm những bộ phận nào?
Trả lời:
- Hình thức thể hiện bên ngoài của hệ thống pháp luật Việt Nam được biểu hiện bằng: Văn bản luật, văn bản dưới luật.

2. Hình thức thể hiện bên ngoài của hệ thống pháp luật Việt Nam biểu hiện như thế nào?
Trả lời:
- Hình thức thể hiện bên ngoài của hệ thống pháp luật Việt Nam được chia thành văn bản luật và văn bản dưới luật. Trong đó:
+ Văn bản luật bao gồm Hiến pháp, luật, bộ luật, Nghị quyết của Quốc hội.
+ Văn bản dưới luật bao gồm Pháp lệnh, Nghị quyết, quyết định, thông tư của các cơ quan nhà nước có thẩm quyền.

3. Em hãy nêu ví dụ minh họa cho cấu trúc của hệ thống pháp luật.
Trả lời:
- Ví dụ minh họa cho cấu trúc của hệ thống pháp luật:
- Ví dụ về ngành luật (cấu trúc bên trong), gồm: Luật dân sự, Luật hành chính, Luật hình sự, Luật kinh tế, Luật hôn nhân và gia đình; Luật bảo vệ môi trường; Luật tố tụng hình sự…
- Ví dụ về hình thức thể hiện bên ngoài:
+ Văn bản luật, gồm: Luật giáo dục; Bộ luật Hôn nhân và Gia đình; Bộ luật hình sự…
+ Văn bản dưới luật, gồm: Nghị định số 84/2020/NĐ-CP ngày 14-6-2019 của Chính phủ quy định chi tiết một số điều của Luật Giáo dục; Thông tư số 01/2021/TT-BKHĐT của Bộ Kế hoạch và Đầu tư hướng dẫn đăng kí doanh nghiệp…
 

Câu hỏi 1 trang 78: Dựa vào sơ đồ hệ thống pháp luật Việt Nam kết hợp đọc các thông tin sau để trả lời câu hỏi:

1. Kể tên các văn bản quy phạm pháp luật và cơ quan có thẩm quyền ban hành văn bản đó.
Trả lời:
Các văn bản quy phạm pháp luật và cơ quan có thẩm quyền ban hành văn bản đó là:
- Luật giao thông được cơ quan ban hành là Bộ Giao thông vận tải
- Luật giáo dục được cơ quan ban hành là Bộ giáo dục và Đào tạo
- Luật kinh tế được ban hành bởi Bộ Công thương

2. Nêu các đặc điểm của văn bản quy phạm pháp luật về thẩm quyền ban hành, nội dung, hình thức của văn bản.
Trả lời:
- Đặc điểm của văn bản quy phạm pháp luật về thẩm quyền ban hành, nội dung, hình thức của văn bản:
+ Có chứa quy phạm pháp luật
+ Do cơ quan nhà nước có thẩm quyền ban hành
+ Hình thức, trình tự, thủ tục ban hành do luật quy định

Câu hỏi 1 trang 80: Em hãy quan sát hình ảnh sau để trả lời câu hỏi: Nêu những điểm giống và khác nhau của các văn bản trên về thẩm quyền ban hành, mục đích ban hành, đối tượng thực hiện và phạm vi áp dụng văn bản.
Trả lời:
1. Điểm giống nhau là cả 2 đều là văn bản quy phạm pháp luật và đều có các đặc điểm:
- Có chứa quy phạm pháp luật.
- Do cơ quan nhà nước có thẩm quyền ban hành.
- Hình thức, trình tự, thủ tục ban hành do luật quy định.

Điểm khác nhau là:
- Văn bản thứ nhất là văn bản dưới luật: Quyết định, mục đích ban hành là xử phạt vi phạm hành chính công ty kinh doanh thực phẩm TH
- Văn bản thứ hai là văn bản luật: Hiến pháp, mục đích ban hành luật áp dụng cho tất cả các cơ quan, tổ chức, cộng đồng dân cư, hộ gia đình và cá nhân trên lãnh thổ Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam, bao gồm đất liền hải đảo, vùng biển, lòng đất và vùng trời. 

2. Hãy cho biết mối liên hệ giữa hai văn bản trên.
Trả lời:
- Mối liên hệ giữa hai văn bản:
- Luật bảo vệ môi trường là văn bản pháp luật.
- Quyết định xử phạt hành chính… là văn bản áp dụng pháp luật.
 

Luyện tập 1 trang 80: Theo em, các nhận định về văn bản quy phạm pháp luật sau đúng hay sai? Vì sao?
a. Báo cáo của Chính phủ về việc thực hiện chính sách, pháp luật về phòng, chống xâm hại trẻ em là văn bản quy phạm pháp luật.
b. Bản án, quyết định xét xử của Tòa án là văn bản quy phạm pháp luật.
c. Hương ước, Lệ làng là văn bản quy phạm pháp luật
d, Pháp lệnh do Quốc hội ban hành là văn bản quy phạm pháp luật
e. Nghị quyết do Chính phủ ban hành không phải văn bản quy phạm pháp luật
Trả lời:
a. Sai. Báo cáo của Chính phủ về việc thực hiện chính sách, pháp luật về phòng, chống xâm hại trẻ em không phải là văn bản quy phạm pháp luật. Vì nó là văn bản hành chính
b. Sai. Bản án, quyết định xét xử của Tòa án là văn bản áp dụng pháp luật. Nó sử dụng văn bản quy phạm pháp luật làm căn cứ nhằm xác định trách nhiệm pháp lí đối với chủ thể vi phạm pháp luật.
c. Sai. Hương ước, lệ làng là những quy ước, điều lệ của một cộng đồng chung sống trong một khu vực. Nó không phải văn bản quy phạm pháp luật vì không chứa quy phạm pháp luật, không do nhà nước có thẩm quyền ban hành.
d. Đúng. Pháp lệnh do Quốc hội ban hành là văn bản quy phạm pháp luật.Vì nó chứa quy phạm pháp luật, do cơ quan nhà nước ban hành và có hình thức, trình tự do luật quy định.
e. Sai. Nghị định do Chính phủ ban hành là văn bản quy phạm pháp luật.

Luyện tập 2 trang 81: Em hãy cho biết văn bản nào sau đây thuộc hệ thống pháp luật Việt Nam:
a. Nghị quyết số 03/202D/NQ-HĐTP của Hội đồng thẩm phán Toà án nhân dân tối cao hướng dẫn áp dụng một số quy định của Bộ luật Hình sự trong xét xử tội phạm tham nhũng và các tội phạm khác về chức vụ.
b. Nghị định số 84/2020/NĐ-CP ngày 14-6-2019 của Chính phủ quy định chi tiết một số điều của Luật Giáo dục.
c. Kế hoạch liên tịch số 9337/KHLT/BGDĐT-BCA-BGTVT-TWĐTN-ĐTHVN ngày 04 - 9 - 2007 của Bộ Giáo dục và Đào tạo - Bộ Công an - Bộ Giao thông vận tải - Trung ương Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh - Đài Truyền hình Việt Nam về tăng cường Công tác tuyên truyền, giáo dục, xử các vi phạm pháp luật về trật tự, an toàn giao thông trong học sinh, sinh viên.
d. Thông tư số 01/2021/TT-BKHĐT của Bộ Kế hoạch và Đầu tư hướng dẫn đăng kí doanh nghiệp
e. Luật Giáo dục năm 2019.
g. Pháp lệnh số 02/2020/UBTVQH14 của Uỷ ban thường vụ Quốc hội ưu đãi người có Công với cách mạng.
Trả lời:
- Văn bản thuộc hệ thống pháp luật Việt Nam là văn bản:
a. Nghị quyết số 03/202D/NQ-HĐTP của Hội đồng thẩm phán Toà án nhân dân tối cao hướng dẫn áp dụng một số quy định của Bộ luật Hình sự trong xét xử tội phạm tham nhũng và các tội phạm khác về chức vụ.
b. Nghị định số 84/2020/NĐ-CP ngày 14-6-2019 của Chính phủ quy định chi tiết một số điều của Luật Giáo dục.
d. Thông tư số 01/2021/TT-BKHĐT của Bộ Kế hoạch và Đầu tư hướng dẫn đăng kí doanh nghiệp
e. Luật Giáo dục năm 2019.
g. Pháp lệnh số 02/2020/UBTVQH14 của Uỷ ban thường vụ Quốc hội ưu đãi người có Công với cách mạng.

Luyện tập 3 trang 81: Em hãy xác định và sắp xếp các văn bản sau đây theo bảng mẫu gợi ý và giải thích lí do.

Văn bản quy phạm pháp luật	Văn bản áp dụng pháp luật	Giải thích lí do

Trả lời:

Văn bản quy phạm pháp luật	Văn bản áp dụng pháp luật	Giải thích lí do
	a. Quyết định gọi công dân nhập ngũ. c. Quyết định giải quyết khiếu nại Chủ tịch UBND huyện. e. Bản án, quyết định xét xử của Tòa án	Đối tượng áp dụng được xác định cụ thể và được áp dụng 1 lần
b. Luật xử lí vi phạm hành chính.		Đây là văn bản luật do Quốc hội ban hành; hình thức theo Luật ban hành văn bản quy phạm pháp luật; có phạm vi áp dụng rộng rãi, thời gian áp dụng lâu dài, nhiều lần.
d. Nghị định của Chính phủ.		Đây là văn bản luật do Chính phủ ban hành; hình thức theo Luật ban hành văn bản quy phạm pháp luật; có phạm vi áp dụng rộng rãi, thời gian áp dụng lâu dài, nhiều lần.
g. Thông tư của Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo.		Đây là văn bản luật do Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành; hình thức theo Luật ban hành văn bản quy phạm pháp luật; có phạm vi áp dụng rộng rãi, thời gian áp dụng lâu dài, nhiều lần.

Luyện tập 4 trang 81: Em hãy sắp xếp các văn bản dưới đây theo hiệu lực pháp lí từ cao xuống thấp
a. Hiến pháp năm 2013.
b. Thông tư số 01/2021/TT-BKHĐT của Bộ Kế hoạch và Đầu tư hướng dẫn đăng kí doanh nghiệp.
c. Nghị định số 84/2020/NĐ-CP của Chính phủ quy định chi tiết một số điều của Luật Giáo dục năm 2019.
d. Pháp lệnh số 02/2020/UBTVQH14 của Uỷ ban thường vụ Quốc hội ưu đãi người có công với cách mạng.
e. Nghị quyết số 03/2020/NQ-HĐTP của Hội đồng thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao hướng dẫn áp dụng một số quy định của Bộ luật Hình sự trong xét xử tội phạm tham nhũng và các tội phạm khác về chức vụ.
g. Luật Giáo dục năm 2019.
h. Quyết định số 27/2019/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ về tín dụng đối với người lao động tại huyện nghèo đi làm việc ở nước ngoài theo hợp đồng đến năm 2020.
Trả lời:
Sắp xếp các văn bản theo hiệu lực pháp lí từ cao xuống thấp là: g, c, b, d, e, h, a.
 

4. Vận dụng

Vận dụng 1 trang 82: Em hãy sưu tầm hai văn bản quy phạm pháp luật và cho biết cơ quan ban hành, mục đích ban hành, đối tượng và phạm vi áp dụng của văn bản.
Trả lời:
- Văn bản 1: Quyết định số 139/QĐ-UBND của UBND tỉnh Bắc Ninh về việc nâng bậc lương trước thời hạn đối với cán bộ cấp xã lập thành tích cuất sắc năm 2021
+ Cơ quan ban hành: UBND tỉnh Bắc Ninh
+ Mục đích ban hành: nâng bậc lương trước thời hạn đối với cán bộ xã lập thành tích xuất sắc năm 2021.
+ Đối tượng áp dụng: cán bộ cấp xã.
+ Phạm vi áp dụng: tỉnh Bắc Ninh

- Văn bản 2: Luật bảo vệ môi trường năm 2020
+ Cơ quan ban hành: Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam
+ Mục đích ban hành: quy định về hoạt động bảo vệ môi trường, quyền, nghĩa vụ và trách nhiệm của cơ quan, tổ chức, cộng đồng dân cư, hộ gia đình và cá nhân trong hoạt động bảo vệ môi trường
+ Đối tượng và phạm vi áp dụng: cơ quan, tổ chức, cộng đồng dân cư, hộ gia đình và cá nhân trên phạm vi lãnh thổ nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, bao gồm: đất liền, hải đảo,vùng biển, lòng đất và vùng trời.

Vận dụng 2 trang 82: Em hãy sưu tầm một văn bản hướng dẫn thực hiện Luật Giáo dục và chia sẻ những điều em biết về văn bản đó.
Trả lời:
Nghị định này quy định, chi tiết một số điều của Luật Giáo dục, bao gồm: Thời gian nghỉ hè của nhà giáo; phong tặng danh hiệu Tiến sĩ danh dự, Giáo sư danh dự; chuyển đổi nhà trẻ, trường mẫu giáo, trường mầm non, cơ sở giáo dục phổ thông tư thục sang nhà trẻ, trường mẫu giáo, trường mầm non, cơ sở giáo dục phổ thông tư thục hoạt động không vì lợi nhuận; học bổng khuyến khích học tập; học bổng chính sách và miễn, giảm giá vé dịch vụ công cộng cho học sinh, sinh viên.
Theo đó, quy định thời gian nghỉ hè của nhà giáo như sau:
- Thời gian nghỉ hè hằng năm của giáo viên cơ sở giáo dục mầm non, cơ sở giáo dục phổ thông, trường chuyên biệt là 08 tuần, bao gồm cả nghỉ phép hằng năm;
- Thời gian nghỉ hè hằng năm của giáo viên trường trung cấp và giảng viên trường cao đẳng là 06 tuần, bao gồm cả nghỉ phép hằng năm;
- Thời gian nghỉ hè hằng năm của giảng viên cơ sở giáo dục đại học được thực hiện theo quy chế tổ chức và hoạt động của cơ sở giáo dục đại học;
- Trong trường hợp đột xuất, khẩn cấp để phòng chống thiên tai, dịch bệnh hoặc trường hợp cấp bách, thời gian nghỉ hè của nhà giáo cơ sở giáo dục mầm non, cơ sở giáo dục phổ thông, trường chuyên biệt, trường trung cấp và trường cao đẳng do Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo, Bộ trưởng Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội quyết định theo thẩm quyền.