Tục ngữ có câu: Đất rắn trồng cây khẳng khiu/ Những người thô tục nói điều phàm phu. Em hãy giải thích câu tục ngữ đó và nêu giá trị của nó trong việc nhắc nhở thanh thiếu niên xây dựng lối sống văn minh của thời đại ngày nay

Ca dao tục ngữ xưa thật giàu hình ảnh và hữu ý! Mỗi câu đọc lên nghe sao bình dị mà vẫn sâu sắc, như câu tục ngữ trên chẳng hạn. Mở đầu bằng một hình ảnh rất chân thực: “đất” và “cây” để xây nên mối quan hệ nhân quả nhiều ý nghĩa: “đất rắn” thì “cây khẳng khiu”. Điều đó thật đơn giản lại chứa đựng ý nghĩa thật sâu sắc: bản thân của đất ra sao không cần kiểm tra, xét lọc gì, mà chỉ cần nhìn bụi cây, ngọn cỏ mọc trên đó có thể biết được đất tốt hay xấu. Cũng như con người, dù có che đậy bản chất thì lời nói “phàm phu” vẫn cho thấy bản chất “thô tục” của anh ta. Bản chất con người xấu hay tốt đều bộc lộ qua hành động và lời nói. Mối quan hệ nhân quả giữa bản chất bên trong và những biểu hiện ra bên ngoài là thống nhất. Bởi vậy muốn hay, muốn tốt không thể lo che đậy bản chất mà phải cải tạo cái bản chất xấu đi. Ví như đất khô cằn kia được cải tạo thành đất màu mỡ thì cây sẽ tươi tốt. Con người cũng vậy phải làm thay đổi tính chất bất lịch sự trong con người đi thì anh ta mới có thể nói ra được những điều thanh lịch. Suy rộng ra, có làm con người thay đổi bản chất xấu thành con người lương thiện thì anh ta mới hành động, cư xử văn minh.
 
Song việc đó không đơn giản. Mảnh đất khô cằn, bạc màu, con người muốn cải tạo cũng phải dùng biết bao biện pháp khoa học, tác động vào đất hàng mấy năm, có khi hàng chục năm trời, đất mới trở nên màu mỡ được. Huống chi là bản chất con người là cái đã ăn sâu vào người ta. Vả lại, khi ta đem những điều hay lẽ phải để thuyết phục, cảm hóa con người thì vẫn liên tục có biết bao những cám dỗ xấu xa tác động vào anh ta. Lại nữa, con người muốn tốt còn cần rất nhiều sự nỗ lực chủ quan để chiến thắng cái xấu trong bản thân mình. Đó là cuộc đấu tranh bền bỉ, liên tục và gay gắt giữa hai thế lực, nên không thể một sớm một chiều mà thay đổi một con người vốn thô tục thành con người thanh lịch ngay được.
 
Mặt khác, câu tục ngữ cũng muốn nêu lên một quy luật trong tự nhiên đế nói lên một quy luật xã hội. Đất, môi trường sống của cây mà xấu thì cây khô héo. Xã hội, môi trường sống của con người mà xấu xa thì cũng không thể tạo ra được những con người tốt. Cho nên chúng ta phải ra sức xây dựng một xã hội văn minh, là miếng đất tốt cho những nhân cách tốt nảy nở, phát triển. Đồng thời, mỗi con người tốt lên, có nếp sống văn minh lịch sự thì sẽ họp thành xã hội ngày càng văn minh hơn.
 
Gia đình là tế bào của xã hội, ở đó con người sinh ra là đã tiếp thu sự giáo dục của các thế hệ lớn hơn, một sự giáo dục bằng tình thương và trong tình thương. Vả lại nếp sống gia đình văn minh còn là môi trường tốt để đứa trẻ ngay từ bé đã học được những thói quen ăn nói lễ phép, lịch sự; cư xử khôn khéo, văn minh.
 
Lớn hơn một chút, đến nhà trẻ, mẫu giáo, nhà trường phổ thông, đại học,... ở đâu cũng phải xây dựng môi trường trong sạch, lành mạnh thì con người non trẻ ấy mới có thể có bản chất lành mạnh, trong sáng, trở thành một người con tốt của gia đình, một công dân tốt của xã hội.
 
Nhân dân lao động xưa kia, tác giả của các câu tục ngữ quý giá, do hoàn cảnh, có thể là những người thất học hoặc ít học. Nhưng không vì thế mà họ không lưu giữ truyền thống văn hóa đẹp. Chính vì thế họ đã truyền vào những câu tục ngữ, ca dao dễ nhớ, dễ thuộc những phương châm xử thế văn minh giàu bản sắc dân tộc. Ngày nay, trong xã hội chúng ta, trình độ dân trí ngày càng cao, thì nếp sống văn minh càng phải được nâng cao. Trong phong trào xây dựng “Xã hội văn minh, gia đình văn hóa mới”, chúng ta không thể không nhớ tới lời cảnh tỉnh của câu tục ngữ trên đây.