Phân tích người đàn bà hàng chài trong truyện Chiếc thuyền ngoài xa

Nguyễn Minh Châu là một nhà văn tiêu biểu trong nền văn học Việt Nam giai đoạn chống Mĩ, cũng được coi là "người mở đường tinh anh và tài năng" cho công cuộc đổi mới nền văn học từ sau năm 1975. Nhà nghiên cứu hàng đầu nước Nga Nikulin đã từng nhận xét: "Các nhân vật của Nguyễn Minh Châu trước 1980 được Nguyễn Minh Châu tắm rửa sạch sẽ, được bao bọc trong bầu không khí vô trùng". Ta có thể thấy được điều ấy thông qua nhân vật Nguyệt trong tác phẩm "Trăng sáng". Giai đoạn sau này, nổi bật hơn là truyện ngắn "Chiếc thuyền ngoài xa" mang rất nhiều cảm hứng thế sự cùng với những triết lý nhân sinh hơn. Nhưng quan điểm trong sáng tác của ông là "gắng đi tìm các hạt ngọc còn ẩn giấu trong bề rộng tâm hồn con người" thì không hề thay đổi. Nhân vật trung tâm trong tình huống truyện nghịch lý của truyện ngắn "Chiếc thuyền ngoài xa" chính là nhân vật người đàn bà hàng chài. Từ nhân vật ấy, nhà văn đã bộc lộ được tấm lòng nhân đạo và gửi gắm vào những bức thông điệp về nghệ thuật và về cuộc đời.

Đọc tác phẩm "Chiếc thuyền ngoài xa" ta có thể thấy nhân vật người đàn bà hàng chài đã được nhà văn miêu tả là người đàn bà trạc ngoài 40. Và khi đề cập tới nhân vật này thì Nguyễn Minh Châu không muốn gọi bằng một cái tên riêng nào cả mà gọi bằng một cách phiếm định: "mụ" hoặc "người đàn bà hàng chài"… Việc nhà văn không đặt tên cụ thể cho nhân vật của mình không phải là ngẫu nhiên vô tình mà đó chính là một dụng ý trong nghệ thuật sâu xa: Ông muốn nhấn mạnh đó chỉ là một trong số những người đàn bà có số phận đau khổ, bất hạnh và cần cảm thông sẻ chia mà thôi.

Người đàn bà hàng chài có một thân hình quen thuộc thường thấy ở người đàn bà vùng biển cùng với những nét thô và mặt rỗ “khuôn mặt mệt mỏi sau một đêm thức trắng kéo lưới, tái ngắt và dường như buồn ngủ”. Đây chính là hình ảnh của một người lao động vô cùng lam lũ và đau khổ. Có lẽ gánh nặng trong cuộc mưu sinh đầy sóng gió trên biển cả đã đem đi tất cả của chị: từ sinh lực, niềm vui với sức sống. Sự nghèo khổ và nhọc nhằn tới mức nhếch nhác và thảm hại còn hiện rõ nét trong chi tiết miêu tả về tấm lưng áo bạc phếch và rách rưới, nửa thân phía dưới ướt sũng. Sự khốn khổ của chị còn xuất hiện ngay trong dáng vẻ: "sợ sệt, lúng túng" khi ở tòa án, "tìm đến một góc tường để ngồi". Thậm chí khi chánh án Đẩu phải mời đến lần thứ hai thì chị mới bắt đầu "rón rén đến ngồi ghé vào mép chiếc ghé và cố thu người lại". Có lẽ đó chính là dáng vẻ của một con người vô cùng tội nghiệp luôn thấy sự xuất hiện của mình trong cuộc đời này là một điều phi lí, luôn mặc cảm và tự ti, do đó mà muốn giảm thiểu đi sự vướng víu, phiền phức và khó chịu mà mình đã từng gây ra cho mọi người xung quanh.

Nguyễn Minh Châu không chỉ dừng lại ở việc miêu tả vẻ ngoài của nhân vật mà ngòi bút thấm đẫm được tinh thần nhân đạo của ông đã lách thật sâu vào trong để có thể khám phá được cái mạch ngầm hiện thực liên quan đến số phận bất hạnh của người đàn bà hàng chài ấy. Ấn tượng sâu sắc nhất về sự bất hạnh mà người đàn bà có và đưa cho người đọc chính là thái độ hết sức cam chịu và nhẫn nhục của chị. Khi đi qua một bãi xe tăng hỏng trước lúc tới bên chiếc xe, người đàn bà đã đứng lại "ngước mắt nhìn ra ngoài ….rồi đưa một cánh tay lên định gãi hay sửa lại mái tóc nhưng rồi lại buông thõng xuống đưa cặp mắt nhìn xuống chân". Có thể nhận thấy rằng đây là nơi hết đỗi quen thuộc với chị, một sự quen thuộc đến khủng khiếp bởi những trận đòn roi đã thành lệ của lão chồng: “ba ngày một trận nhẹ, năm ngày một trận nặng”. Cặp mắt nhìn xuống dưới chân mệt mỏi tựa như một kẻ tội đồ đang chờ đợi một hình phạt không thể tránh khỏi. Khi bị đánh một cách dã man, người đàn bà vẫn chịu đòn với một vẻ cam chịu và nhẫn nhục, đó chính là thái độ của một con người đang nhẫn nhục để có thể thực hiện nghĩa vụ đau khổ của mình, không hề oán thán, không thấy bất bình và không né tránh.

Người đàn bà hàng chài không chỉ bị bạo lực về thể xác, mệt mỏi sau những đêm phải thức trắng kéo lưới, không chỉ cam chịu những đau đớn từ những trận đòn roi thực sự tàn nhẫn của lão chồng vũ phu mà còn chịu giày vò nặng nề về những tổn thương tinh thần, về sự nơm nớp lo sợ cho con cái bị tổn thương khi phải chứng kiến những cảnh tượng trái ngang. Mô tả hình ảnh của một người mẹ đang vừa khóc lại vừa phải "chấp tay vái mấy vái để đứa con để nó đừng phạm phải một tội ác trái luân thường đạo lí". Nguyễn Minh Châu đã thể hiện lên nỗi xót thương vô tận cho sự đau khổ tận cùng của người đàn bà hàng chài. Chưa dừng lại ở đó, chị còn bị gánh nặng về cơm áo, về cuộc sống nghèo túng đưa đẩy vào cái vòng lặp bất hạnh. Trước năm 1975, mỗi khi biển động thì cả nhà toàn phải ăn xương rồng luộc chấm với muối. Khi cách mạng qua đi, cuộc sống cũng đỡ đói khổ hơn nhưng nỗi lo cơm áo vẫn còn nguyên đó.

Từ thân phận của người đàn bà hàng chài, Nguyễn Minh Châu muốn gợi lên cho độc giả những suy nghĩ âu lo về cuộc chiến đấu chống lại sự đói nghèo tăm tối và bạo lực còn cảm thấy gian nan và kéo dài hơn cả cuộc chiến đấu chống ngoại xâm. Và chừng nào còn chưa thoát ra khỏi cuộc sống đói nghèo thì chừng đó con người vẫn luôn phải chung sống cùng với cái xấu, cái ác. Chúng ta đã đổ không biết bao nhiêu xương máu trong suốt hàng trăm, hàng ngàn năm qua để giành được sự độc lập tự do trong cuộc chiến đấu bởi vì quyền sống của toàn dân tộc. Nhưng chúng ta sẽ cần phải tiếp tục làm gì trong công cuộc chiến đấu giành lại quyền sống cho từng con người, làm gì để có thể đem đến cơm ăn áo mặc và ánh sáng của nền văn hóa cho vô vàn những con người đang đắm chìm trong cuộc sống đói nghèo và u tối.

Nếu bạn đọc từng yêu thích nhân vật nữ trong tác phẩm của Nguyễn Minh Châu thì sẽ thấy không ở đâu chứa được yếu tố "thiên nữ tính" lại có thể thăng hoa tuyệt vời như khi miêu tả người đàn bà hàng chài rách rưới này. Vẻ đẹp ẩn lấp phía sau mà người đọc có thể cảm nhận được trước tiên ở người đàn bà hàng chài ấy là vẻ đẹp sâu sắc từng trải. Khi nói chuyện cùng với Đẩu và Phùng, người đàn bà hàng chài quê mùa và thất học hiểu lẽ đời ấy đã khiến Đẩu và Phùng trở thành những người thực sự nông nổi và hời hợt. Trong khi Đẩu và Phùng cảm thấy bất bình trước lão chồng tàn nhẫn, thấy ông ta là một kẻ độc ác nhất vùng biển thì người đàn bà hàng chài đã giúp họ nhận ra được biết bao điều sâu xa trong cuộc sống. Chị cho hay: chồng chị trước kia vốn là anh con trai vô cùng hiền lành, cục tính, nhưng bị rơi vào cuộc sống luẩn quẩn và bế tắc cho nên hắn đã trở thành kẻ tha hóa, vũ phu tàn bạo. Đó là một sự nhìn nhận hết sức sâu xa và thấu hiểu được lẽ đời. Người đàn bà chỉ rõ ra sự thiếu thực tế của nhân vật Đẩu và Phùng: "Lòng các chú đâu phải là người làm ăn… cho nên các chú đâu có hiểu được cái việc của người làm ăn lam lũ khó nhọc". Người đàn bà hàng chài cũng chỉ ra một hiện thực vô cùng tàn nhẫn: người phụ nữ cần một người đàn ông để có thể chèo chống lúc phong ba sóng gió cho dù hắn có man dợ và tàn bạo đến mấy. Như vậy, chị đã cho nhân vật Phùng và Đẩu thấy được cái khó khăn gấp bội của những người phụ nữ trong công cuộc mưu sinh trên biển cả, thực sự bất cập và tiềm ẩn những hiểm nguy, đe dọa. Người đàn bà hàng chài ấy còn chỉ ra được sự bất cập trong cuộc sống của Đảng và của chính quyền Cách mạng. Chị cho thấy rằng từ ngày cách mạng đi về, cách mạng đã cấp đất cho họ nhưng cũng chẳng ai ở vì không thể nào bỏ được nghề vì sự tồn tại của họ đã gắn chặt với nghề. Tiếng thở dài của chánh án Đẩu, câu hỏi đầy băn khoăn và tò mò của Phùng, cảm giác bất lực của cả hai người khi nhận ra rằng những biện pháp xuất phát từ lòng tốt và thiện chí của mình lại trở nên phi thực tế. Những điều ấy đã tạo ra một đối sánh với người đàn bà hàng chài đã từng trải, rất hiểu đời, hiểu người và hiểu cả những điều có thể và không thể xảy ra. Sự sâu sắc của chị đã khiến cho người đọc cảm phục nhưng thực sự xót thương cho một kiếp người.

Người đàn bà hàng chài ấy chấp nhận phải chịu những trận đòn vũ phu tàn nhẫn của người chồng không phải do chị ngu muội. Cũng chẳng phải vì chị mang tội lỗi gì với chồng mà chị phải cam chịu, nhẫn nhục những trận đòn ấy không chỉ mà vì trên thuyền luôn cần một người đàn ông mà đánh chị như một giải pháp giúp người chồng vơi đi những u uất và khổ sở chất chứa ở trong lòng. Đó là cách xử sự của một con người đã nắm rõ bổn phận nghĩa vụ của bản thân và cố gắng thực hiện cho xong, đâu đó hiện lên những bổn phận và nghĩa vụ thực sự phi lý. Không chỉ thấu hiểu và xót xa cho nỗi khổ của người chồng, người đàn bà hàng chài còn mang đến một nỗi mặc cảm tội lỗi khi ao ước rằng "giá tôi đẻ ít đi" hoặc "chúng tôi sắm được một chiếc thuyền rộng hơn". Nếu Đẩu và Phùng đều cảm thấy ngạc nhiên và bất bình thay cho sự cam chịu và nhẫn nhục của người đàn bà bị chồng hành hạ thì khi hiểu ra nguyên nhân của thái độ ấy, họ lại càng thấy kinh ngạc hơn vì sự nhân hậu và vị tha trong tấm lòng của người đàn bà hàng chài.

Tình mẫu tử đã được người đàn bà ý thức vô cùng sâu sắc như một thiên tính phải có của người phụ nữ "đàn bà ở thuyền chúng tôi phải sống cho con chứ không thể sống cho mình". Chính tình yêu thương sâu sắc với con cái đã khiến cho chị phải nhẫn nhục và chịu đựng được sự dã man của người chồng vì cần có một người đàn ông khỏe mạnh và thành thạo nghề để cùng mình làm ăn nuôi dạy các con. Cũng chính vì sợ các con bị tổn thương trước khung cảnh bạo lực gia đình, chị đã van xin chồng đưa mình lên bờ để đánh, sợ đứa con làm điều gì đó dại dột với bố của mình, người đàn bà hàng chài đã phải cắn răng và gửi đứa con mà chị yêu thương nhất lên bờ sống cùng ông ngoại. Ở người đàn bà thầm lặng đó," tình thương con cũng như nỗi đau, cũng như cái sự thâm trầm trong việc thấu hiểu các lẽ đời hình như mụ chẳng bao giờ để lộ rõ rệt ra bề ngoài". Khi đứa con phải chứng kiến cảnh tượng tàn nhẫn ấy, người đàn bà đã "mếu máo" gọi con rồi lại "chắp tay vái lấy vái", ôm chầm lấy nó, bởi chị sợ chính tình yêu thương, sự ngây thơ non nớt cùng với lòng căm hận, u tối trong thằng bé sẽ khiến nó hành động dại dột. Tiếng khóc của tình thương yêu con và nỗi đau quặn thắt trong trái tim của người mẹ, vừa đau đớn lại vừa xấu hổ, nhục nhã. Chị đau đớn bởi vì khiến con mình tổn thương rồi mới đau cho chính bản thân mình. Khi nhắc tới những lúc sống hòa thuận trên thuyền "khuôn mặt xám xịt chợt ửng sáng lên như một nụ cười". Đó chính là ánh sáng, là một vẻ đẹp của tình mẫu tử, mọi niềm vui hay nỗi buồn đều bắt đầu từ "vui nhất là lúc ngồi nhìn đàn con chúng nó được ăn ngon". Thấp thoáng trong hình ảnh của người đàn bà hàng chài ấy chính là bóng dáng của người phụ nữ Việt Nam vô cùng nhân hậu, bao dung và kiên cường chịu đựng lại giàu lòng vị tha cùng với đức hi sinh "biết hi sinh nhưng chẳng nhiều lời" – Tố Hữu.

Người đàn bà đó đã để lại một ấn tượng vô cùng sâu sắc để nhiều năm về sau tồn tại, khi nhìn lại bức ảnh về “Chiếc thuyền ngoài xa" bây giờ người nghệ sĩ Phùng cũng thấy được hình bóng người đàn bà bước ra khỏi tấm ảnh… hòa lẫn cùng đám đông. Đó chính là hình ảnh của những con người vô danh và khốn khổ ở trong cuộc sống lầm than đời thường. Họ đã hết sức kiên cường vượt lên mọi thứ, không phải cho mình mà là cho những người thân yêu.

Qua những nét khắc họa thực sự ấn tượng từ ngoại hình dáng vẻ tới cử chỉ, lời nói và hành động,…nhân vật người đàn bà hàng chài đã trở thành một hình ảnh đầy ám ảnh giúp cho Nguyễn Minh Châu thể hiện lên tư tưởng nhân đạo sâu sắc trong truyện ngắn. Đó là niềm cảm thông và nỗi lo lắng cho số phận con người bất hạnh bị giam cầm trong cái đói nghèo, khốn khổ và bạo lực. Đồng thời thể hiện lên niềm tin yêu trân trọng vào những phẩm chất cao đẹp trong tâm hồn và tính cách của những con người luôn sống một cuộc sống vô cùng nhân hậu và vị tha.
 

Trong hành trình đi tìm tòi và khám phá ra vẻ đẹp trong tâm hồn con người, mỗi người nghệ sĩ đều có một hành trình khác nhau nhưng có chung đích đến cuối cùng là bởi một tác phẩm nghệ thuật chân chính thì bao giờ cũng đi kèm với sự tôn vinh con người thông qua những hình thức nghệ thuật thực sự độc đáo. Với nhà văn Nguyễn Minh Châu, xuyên suốt những giai đoạn sáng tác của mình, ông vẫn luôn giữ vững một quan điểm đó là "gắng đi tìm các hạt ngọc còn ẩn giấu trong bề rộng tâm hồn con người". Với truyện ngắn "Chiếc thuyền ngoài xa" cho dù nó có chứa đựng rất nhiều triết lý nhân sinh hơn thế nhưng nhà văn vẫn muốn khai thác một cách sâu sắc về nhân vật người đàn bà hàng chài - một người phụ nữ có vẻ ngoài xấu xí nhưng ẩn sau bên trong vẻ ngoài ấy lại là một người vợ, người mẹ sở hữu những phẩm chất vô cùng cao đẹp.

Truyện ngắn "Chiếc thuyền ngoài xa" đã được nhà văn Nguyễn Minh Châu sáng tác vào năm 1983 và sau đó được in vào tập "Bến quê". Tác phẩm kể về một người nhiếp ảnh gia tên Phùng đi đến vùng biển để chụp một bức ảnh toàn bích toàn mỹ để đem về in trong bộ lịch tết. Thế nhưng khi anh tưởng chừng như đã có thể tìm thấy được một khung cảnh tuyệt đẹp đất trời cho thì nó bỗng nhiên sụp đổ hoàn toàn vì anh đã phát hiện được ra ẩn sau vẻ đẹp ấy là một khung cảnh bạo lực gia đình. Và sự xuất hiện của người đàn bà hàng chài trong khung cảnh bạo lực gia đình cùng với câu chuyện ở Tòa án đã để lại cho độc giả những ấn tượng và những sự trăn trở xuất hiện trong suy nghĩ. 

Nhân vật này hiện ra là một người đàn bà có độ tuổi trạc ngoài bốn mươi và không được tác giả đặt cho bất cứ một cái tên cụ thể nào. Trong suốt tác phẩm, nhà văn Nguyễn Minh Châu chỉ gọi nhân vật đó bằng những danh từ phiếm như: người đàn bà hàng chài hay mụ,... Việc không đặt tên cu thể cho nhân vật ấy tưởng chừng như là một sự ngẫu nhiên hoặc vô tình thế nhưng thực chất đây cũng là một dụng ý nghệ thuật mà tác giả muốn gửi gắm. Ông không muốn chỉ mặt hay đặt tên bởi vì ông muốn cho độc giả hiểu rằng người đàn bà hàng chài đó cũng chỉ là một trong số rất nhiều những người phụ nữ vùng biển có cùng số phận đầy đau đớn và bất hạnh cần nhận được sự chia sẻ và cảm thông từ mọi người xung quanh. 

Người đàn bà hàng chài trong truyện ngắn được nhà văn Nguyễn Minh Châu miêu tả về ngoại hình với sự xấu xí và thô kệch: những nét thô cùng khuôn mặt rỗ, "khuôn mặt mệt mỏi sau một đêm thức trắng kéo lưới, tái ngắt và dường như buồn ngủ". Phải chăng những gánh nặng trong cuộc sống, những vất vả để mưu sinh nơi biển cả ấy đã rút cạn đi tất cả mọi thứ chị có từ niềm vui, sức sống lẫn sinh lực của chị. Sự nghèo khổ và thảm hại của người đàn bà đó còn được thể hiện thông qua những chi tiết miêu tả được chuẩn bị kỹ lưỡng đó là tấm lưng áo bạc phếch, có phần rách rưới, nửa thân dưới thì ướt sũng. Ở người đàn bà đó không chỉ hiện lên sự nghèo khổ mà cái dáng vẻ của chị khi được tác giả khắc hoạ lên cũng mang đầy những nét khốn khổ: "sợ sệt, lúng túng" nhất là khi ở toà án, "tìm đến một góc tường để ngồi". Phải tới khi chánh án Đẩu mời chị tới lần thứ hai thì chị mới chỉ dám "rón rén đến ngồi ghé vào mép chiếc ghế và cố thu người lại". Dáng vẻ của người phụ nữ tội nghiệp ấy như thể hiện ra được sự mặc cảm và sự tự ti của chính chị, luôn muốn trốn tránh hết sức có thể những điều mà chị cho là sẽ gây ra sự khó chịu, gây nên phiền phức đối với những người xung quanh mình.

Khi viết về nhân vật người đàn bà làng chài ấy, Nguyễn Minh Châu không chỉ tập trung miêu tả về vẻ bề ngoài của chị mà còn dùng ngòi bút tài hoa của mình nhằm khai thác vào sâu phía trong, để cho người đọc có thể thấy được sự bất hạnh khi nói tới số phận của người đàn bà ấy. Trước tiên, cái sự bất hạnh mà độc giả thấy được rõ ràng nhất chính là sự cam chịu và nhẫn nhục ở trong cuộc sống của chị. Sự cam chịu ấy đã được thể hiện ngay tại chi tiết khi đi qua bãi xe tăng bị hỏng, người đàn bà đó đã đứng lại và "ngước mắt nhìn ra ngoài ...  rồi đưa một cánh tay lên định gãi hay sửa lại mái tóc nhưng rồi buông thõng xuống đưa cặp mắt nhìn xuống chân". Có lẽ đó là một nơi vô cùng khủng khiếp nhưng rất đỗi quen thuộc với chị bởi những trận đòn roi mà chị phải gánh chịu từ người chồng với tần suất rất nhiều ba ngày một trận nhẹ còn năm ngày một trận nặng. Chị quen với việc bị đánh đập dã man này tới nỗi chị đã thực sự bị khuất phục, đã cam chịu và nhẫn nhục như thể chị đang phải thực hiện việc đó như một nghĩa vụ của mình mà chẳng hề cảm thấy có chút bất bình hay né tránh làm gì. Chị đón nhận sự bạo lực về mặt thể xác ấy một cách thản nhiên, như thể chị là một kẻ đã gây nên tội đang phải chờ đợi một hình phạt nào đó mà chắc chắn rằng bản thân không thể nào tránh được.

Người đàn bà đó không chỉ bị bạo lực về mặt thể xác bằng những đêm thức trắng hay từ những trận đòn roi tàn bạo đến từ lão chồng vũ phu mà còn phải chịu đựng cả những sự tra tấn và giày vò nặng nề về cả mặt tinh thần. Chị luôn luôn lo sợ rằng những đứa con mình sẽ bị tổn thương khi toàn phải chứng kiến những cảnh đời ngang trái, hay hình ảnh của người đàn bà ấy vừa khóc lại vừa "chắp tay vái mấy vái để đứa con nó đừng phạm phải một tội ác trái luân thường đạo lý". Những điều đó đã khiến cho chị cảm thấy cần phải chịu những nỗi đau khổ vô cùng về tinh thần. Không chỉ dừng lại ở đấy, cuộc sống của chị còn bị bủa vây bởi sự nghèo, cái đói, bởi những gánh nặng về cơm áo gạo tiền luôn luôn hiện diện làm cho chị rơi vào cái vòng lặp của sự bất hạnh mà không tài nào có thể thoát ra được. 

Nếu như trước kia các bạn đã từng đọc những tác phẩm viết về các nhân vật nữ của nhà văn Nguyễn Minh Châu thì có thể bạn sẽ nhận thấy rằng sự nữ tính ở người đàn bà rách rưới ấy lại được thể hiện bằng một cách hết sức thăng hoa. Sự nữ tính trong chị không thể hiện ra ngoài một cách trực tiếp mà nó là một vẻ đẹp ẩn lấp bên trong sự sâu sắc và từng trải. Khi nói chuyện với nhân vật Đẩu và Phùng, người đàn bà quê mùa và thất học ấy lại khiến cho cả Đẩu và Phùng trở thành những kẻ thật sự nông cạn khi mà cả hai người chỉ cảm nhận được sự bất bình, khó chịu trước hành động của người chồng vũ phu, hai người chỉ có thể thấy được sự tàn bạo và độc ác từ người chồng. Thế nhưng sau khi đã nghe được những tâm sự của người đàn bà hàng chài đó, cả hai đã nhận ra được sự phức tạp trong cuộc sống này. Người đàn bà ấy đã kể rằng người chồng mình vốn là một người vô cùng hiền lành và cục tính thế nhưng chính bởi sự bế tắc cùng với những gánh nặng trong cuộc sống đã khiến anh ta trở thành một kẻ vô cùng vũ phu và bạo lực. Và sau đó người đàn bà ấy đã cho cả Phùng và Đẩu nhận thấy được thực tế trong cuộc sống, thấy được cái hiện thực dã man của khung cảnh lênh đênh trên biển, đó là những người đàn bà như vậy luôn cần có một người đàn ông lo lắng cho việc trèo lái con thuyền khi gặp phong ba bão tố, để cùng với họ đương đầu trước những nguy hiểm, khó khăn tiềm ẩn khi phải mưu sinh bằng nghề ở trên biển cả. Để rồi sau khi nghe được những chia sẻ từ người đàn bà ấy, Đẩu đã phải phát ra những tiếng thở dài còn nghệ sĩ Phùng thì hỏi những câu hỏi băn khoăn, trong họ luôn trào lên sự bất lực khi mà nhận thấy việc muốn giải thoát cho người đàn bà ấy được xuất phát từ lòng tốt của họ lại không có chút thực tế nào. Sự sâu sắc trong người đàn bà hàng chài đó đã khiến cho độc giả hiểu hơn về chị, cũng càng khiến cho người đọc cảm thấy xót xa cho số phận của người đàn bà hàng chài.

Người đàn bà ấy đã phải cam chịu và chấp nhận những trận đòn roi hết sức vô lý của từ người chồng không phải do chị có bất cứ tội lỗi gì hay bởi vì chị quá mu muội chẳng dám phản kháng, cũng chẳng phải chỉ bởi trên chiếc thuyền ấy cần có một người đàn ông để chèo lái nó mà đó còn là cách để chị giúp chồng của mình có thể giải tỏa, phần nào làm vơi đi những chịu đựng đang chất chứa trong lòng anh ta. Chị không chỉ hiểu tính chồng, xót xa cho chồng mà còn tự trách bản thân mình rằng "giá như tôi đẻ ít đi", hay vợ chồng của chị không "sắm được một chiếc thuyền rộng hơn". Nếu như lúc đầu cả Phùng và Đẩu đều cảm thấy được bất bình trước sự cam chịu của người vợ thì lúc bấy giờ, khi đã hiểu được rõ nguyên nhân dẫn tới sự cam chịu ấy thì họ lại càng cảm thấy thực sự tôn trọng trước sự nhân hậu cùng tấm lòng vị tha của người phụ nữ với vai trò người vợ và người mẹ ấy.

Ở người đàn bà hàng chài đó còn thể hiện một tình mẫu tử thiêng liêng và cao đẹp. Chị đã ý thức được sâu sắc rằng "đàn bà ở thuyền chúng tôi phải sống cho con chứ không thể sống cho chính mình". Cũng chính bởi tình mẫu tử thiêng liêng cùng sự yêu thương vô cùng mãnh liệt với những đứa con của mình đã khiến cho chị có được một sức chịu đựng to lớn đến vậy. Chị chịu đựng người chồng cũng chính bởi muốn có một người đàn ông cùng với mình chăm lo cho sự sống các con; rồi cũng bởi lo lắng cho những đứa con mình phải bị tổn thương trước khung cảnh cha nó đánh mẹ mà đã van xin chồng hãy đưa mình lên bờ để đánh. Chị cũng sợ rằng những đứa con của mình vì thương mẹ mà làm một điều gì đó dại dột với chính người bố của mình nên chị đã phải cắn răng mà đưa đứa con mình yêu thương nhất lên bờ sống cùng với ông bà ngoại. Ẩn sau vẻ ngoài vô cùng xấu xí và thầm lặng ấy là một trái tim và một tấm lòng bao la của người mẹ với "tình thương con cũng như nỗi đau, cũng như cái sự thâm trầm trong việc thấu hiểu các lẽ đời" mà chị chẳng thể nào để lộ ra bên ngoài. Khi nhắc tới những giây phút gia đình hạnh phúc hòa thuận hiếm hoi trên con thuyền ấy thì "khuôn mặt xám xịt chợt bừng sáng lên như một nụ cười". Nụ cười đó như là sự xuất hiện của ánh sáng, của vẻ đẹp thiêng liêng của tình mẫu tử. Những niềm vui của chị thực sự rất giản đơn, "vui nhất là lúc ngồi nhìn đàn con chúng nó được ăn ngon". Trong người đàn bà hàng chài ấy chính là đại diện cho hình bóng của tất cả người mẹ và người phụ nữ Việt, luôn kiên cường và dám hy sinh vì những đứa con thơ của mình.

Dưới ngòi bút vô cùng tài hoa và chất chứa sự nhân đạo của mình, nhà văn Nguyễn Minh Châu đã khắc hoạ lên nhân vật người đàn bà hàng chài một cách ấn tượng trong lòng độc giả. Thông qua hình tượng của nhân vật ấy, nhà văn đã thể hiện được tư tưởng nhân đạo vô cùng sâu sắc trong tác phẩm của chính mình - một niềm cảm thương cùng sự lo lắng cho những số phận đầy bất hạnh, bị giam cầm bởi chính những cái đói nghèo, khốn khó và cả bạo lực. Qua đây, một lần nữa nhà văn Nguyễn Minh Châu đã khẳng định về sự xứng đáng của mình khi được mệnh danh là một trong số những người mở đường, tiên phong đầy tài hoa và tinh anh trong công cuộc đổi mới nền văn học Việt Nam. 
 

Hình ảnh người phụ nữ đã từng xuất hiện nhiều trong văn học xưa và nay. Mỗi người đều có những đặc điểm riêng với những vẻ đẹp ấn tượng và khó lẫn qua ngòi bút của mỗi tác giả. Khi phân tích hình ảnh người đàn bà trong Chiếc thuyền ngoài xa của nhà văn Nguyễn Minh Châu, người đọc sẽ có được cảm nhận riêng về số phận người phụ nữ hàng chài tuy vất vả nghèo khó nhưng vẫn giữ được vẻ đẹp tâm hồn.

Hình ảnh người đàn bà trong Chiếc thuyền ngoài xa dù nổi bật xuyên suốt tác phẩm nhưng lại không được đặt tên cụ thể. Điều này cho thấy đây là nhân vật có vai trò phát triển mạch truyện, có mối quan hệ mật thiết với các nhân vật khác tượng trưng cho hình ảnh người phụ nữ trong xã hội. Hình ảnh người đàn bà đã thể hiện được tấm lòng nhân đạo và quan điểm nhân văn của tác giả. Sự xuất hiện của nhân vật người đàn bà mà câu chuyện “săn ảnh” của nghệ sĩ Phùng được soi chiếu từ nhiều góc nhìn khác nhau. Đó là góc nhìn ở bề sâu bức tranh cuộc sống. Hình ảnh người đàn bà xuất hiện khi chiếc thuyền đẹp như mơ nhìn từ xa trong làn sương sớm lao vào bờ. Nguyễn Minh Châu ngay lập tức cho người đọc quan sát những thước phim quay chậm ấn tượng về hình ảnh một người phụ nữ lao động cần cù.

Trước hết, hình tượng người đàn bà hàng chài được khắc họa với những dấu ấn là con người với những éo le của số phận. Nhưng nếu chỉ dừng lại ở dấu ấn của con người và số phận thì hình ảnh người đàn bà hàng chài sẽ bị lẫn vào giữa bao nhiêu người phụ nữ khác trong văn học xưa và nay. Tác giả đã khẳng định được “chất ngọc” nơi người phụ nữ này nhờ điểm nhấn vẻ đẹp tâm hồn. Tác giả Nguyễn Minh Châu đã đậm tô một số phận, một hình ảnh đại diện cho người phụ nữ hàng chài nghèo khó, cam chịu và giàu hi sinh. Trong cuộc sống còn nhiều ngang trái, người đàn bà hàng chài đã để lại ám ảnh trong tâm trí của nghệ sĩ. Đặc biệt, mỗi khi anh xem lại tấm ảnh tuyệt mỹ trong bộ lịch là một lần day dứt. Dù không dụng công trong miêu tả, tác giả lặng lẽ ghi lại những gì chân thực nhất về gương mặt và số phận người đàn bà. Đó là gương mặt đời thường mà văn học sau năm 75 trú tâm khám phá và tái hiện. Qua hình ảnh người đàn bà hàng chài ta thấy được hình ảnh một người nhanh nhẹn, hoạt bát với một vài chi tiết nhỏ nhưng đặc biệt. Ấn tượng nhất là đôi mắt: chị đưa mắt nhìn xuống chân khi chuẩn bị bị chồng đánh, đưa cặp mắt và đầm phá, đôi mắt nhìn thấu cuộc đời khi nói chuyện với chánh án Đẩu…

Chỉ những chi tiết ấy thôi đã bộc lộ rõ nét nhất tâm sự của một người đàn bà cùng với những lam lũ vất vả phải chịu đựng. Đôi mắt long lanh như biết nói, đôi mắt thấu hiểu sự đời. Quả thật không sai đôi mắt là cửa sổ tâm hồn, đôi mắt bộc lộ cảm xúc và suy nghĩ chân thật nhất, không lẫn vào bất cứ đâu.

Qua phân tích hình ảnh người đàn bà trong Chiếc thuyền ngoài xa của nhà văn Nguyễn Minh Châu, ta có thể thấy được vẻ đẹp bên trong của người phụ nữ. Đó được thể hiện chủ yếu hội tụ trong câu chuyện diễn ra ở tòa án huyện, một con người trải qua nhiều khổ cực nên thấu hiểu sự đời. Hình ảnh này khiến người đọc có cái nhìn rõ nhất về nghệ thuật độc đáo trong cách khám phá vẻ đẹp tâm hồn con người.