Nêu ý nghĩa hình tượng Rừng xà nu - Nguyễn Trung Thành

Chủ nhật - 26/04/2020 22:06

Cây xà nu từ đuốc, dầu, nhựa, lửa, khói cho đến cả rừng cây mênh mông luôn hiện diện trong cuộc sống sinh hoạt hàng ngày và trong cả cuộc nổi dậy oanh liệt của dân làng Xô Man. Ngọn lửa xà nu luôn rực đỏ, ấm nóng trong bếp người Xô Man, đó là ngọn lửa duy trì sự sống cho dân làng, ngọn lửa làm khuôn mặt lũ trẻ "lem luốc" khói xa nu. Cũng ngọn lửa ấy đã cháy "rần rật" trong ngôi nhà ưng của già làng, nơi dân làng lặng yêu kính cẩn quây quần bên ngọn lửa xà nu, lắng nghe cụ Mết kể về cuộc đời Tnú, về lịch sử làng Xô Man.

Cây xà nu được miêu tả trong một bối cảnh cụ thể, đó là cánh rừng chịu một số phận đau thương bởi sự tàn phá khốc liệt của bom đạn kẻ thù.

Truyện ngắn bắt đầu bằng những câu văn gợi ra không khí dữ dội, khốc liệt của chiến tranh: "Làng ở trong tầm đại bác...Ngày nào cũng bị bắn hai lần....Hầu hết đạn đại bác đều rơi vào những ngọn đồi xà nu". Như vậy là cả "làng" và "xà nu" đều là đối tượng hủy diệt trực tiếp và tàn bạo của bom đạn kẻ thù, sự sống đẹp đẽ, an lành và bình dị đang bị đập trong tư thế đối đầu với sự hủy diệt phi lý, phi nhân tính, với cái chết phi tự nhiên; những sự sinh tồn vĩ đại, đẹp đẽ của cả thiên nhiên và con người đang đứng trước mối đe dọa của sự diệt vong. Sự tàn phá mang tính hủy diệt của bom đạn kẻ thù đã khiến "cả rừng xà nu hàng vạn cây, không có cây nào không bị thương".

Cấu trúc câu phủ định tạo ấn tượng về tính chất tuyệt đối, làm tăng thêm sự thảm khốc đau thương, cùng cách diễn đạt mang sắc thái nhân hóa về cả một khu rừng "bị thương" khiến câu văn trần thuật nhưng mang âm hưởng xót xa. Nỗi đau của xà nu được miêu tả trong nhiều mức độ và sắc thái: khi là sự xót xa cho những cây non "nhựa còn trong, chất dầu còn loãng, vết thương không lành được, cứ loét mãi ra, năm mười hôm thì cây chết"; khi lại là cái đau dữ dội của những cây xà nu trưởng thành bị đạn giặc "chặt đứt ngang nửa thân mình, đổ ào ào như một trận bão"; và cũng có cả những "vết thương...chóng lành" trên những thân cây xà nu cường tráng. Nguyễn Trung Thành còn đặc tả dấu tích của những vết thương ấy: "...nhựa ứa ra tràn trề, thơm ngào ngạt, long lanh nắng hè gay gắt, rồi gần gần bầm lại, đen và đặc quyện lại thành từng cục máu lớn".

Hình tượng xà nu gợi liên tưởng tới những đau thương của dân làng Xô Man giai đoạn tiền khởi nghĩa. Nó gợi ra những đau thương tang tóc của người dân làng Xô Man. Có thể nói lịch sử của làng Xô Man trước ngày đồng khởi là những trang đầy máu và nước mắt. Trong những ngày đen tối ấy, bao quần chúng trung kiên bị kẻ thù giết hại: anh Xút bị treo cổ trên cây trên cây Vả đầu làng, bà Nhan bị chặt đầu cột tóc trên đầu súng, mẹ con Mai bị chết bởi những trận mưa đòn của lũ giặc hung tàn...đất chất tội dày thêm, tội ác quân thù chồng chất và tấm lòng yêu nước, căm thù giặc của nhân dân càng lúc càng ngút lên cao vợi.

Qua hình tượng đau thương của những cánh rừng xà nu bị tàn phá, Nguyễn Trung Thành đã khắc họa sâu đậm nỗi xót xa cho thiên nhiên và cuộc sống con người trên mọi miền tổ quốc, nỗi căm giận với kẻ thù tàn bạo khi sự sống tươi đẹp và an lành bị hủy diệt thảm khốc trong khói lửa chiến tranh. Rừng xà nu gợi cảm hứng về một sự sống kiên cường, hiên ngang, mạnh mẽ, vượt lên mọi sự hủy diệt của bom đạn kẻ thù.

Xà nu là loài cây khao khát sống, khao khát vươn lên đón nhận ánh sáng của bầu trời: "Trong rừng ít có loài cây nào sinh sôi nảy nở khỏe như vậy...Cũng ít có loài cây nào ham ánh sáng mặt trời đến thế. Nó phóng lên rất nhanh để tiếp lấy ánh nắng". Những đặc điểm này của xà nu đã gợi ra cho người đọc những liên tưởng về tâm hồn và cách sống phóng khoáng của những người dân Tây Nguyên ưu tự do, không cam chịu sống cảnh chật hẹp, tù túng, không chấp nhận cuộc sống nhẫn nhục tối tăm.

Lời khẳng định đầy tự hào của già làng: "không có cây gì mạnh bằng cây xà nu đất ta. Cây mẹ ngã, cây con mọc lên". Trong đoạn kết, tác giả lại miêu tả hình ảnh "vô số cây non đang mọc lên" quanh những cây xà nu mới bị đại bác đánh ngã - mở ra sự nối tiếp thế hệ liên tục không ngừng nghỉ của người dân Tây Nguyên. Bao nhiêu năm dân làng Xô Man nuôi giấu cán bộ, lúc đầu thanh niên đi, giặc bắt và treo cổ anh Xút; sau người già thay thanh niên, giặc lại bắt và giết bà Nhan - chặt đầu, cột tóc, treo đầu súng; đến lũ trẻ như Tnú, Mai lại thay thế người lớn với một niềm tin sâu sắc như lời dạy của già làng: "cán bộ là Đảng. Đảng còn, núi nước này còn". Đến khi anh Quyết hi sinh, Tnú lại thay anh hoạt động cách mạng. Sau này Mai bị giặc giết, Tnú bị tra tấn dã man, được dân làng cứu sống rồi đi bộ đội, Diết lại bước tiếp anh chị trở thành một bí thư chi bộ kiêm chính trị viên xã đội, Tnú cũng nhận thấy sự trưởng thành của Diết: "....rồi Diết sẽ lớn lên, con bé ấy vững hơn cả chị nó".

Tiếp bước Mai, Tnú, Diết, sau này sẽ là thế hệ của bé Heng - ngày Tnú ở nhà nó mới đứng ngang bụng anh, ba năm sau khi Tnú về thăm làng, nó đã đeo được khẩu súng trường, lầm lì, nhanh nhẹn như một chàng trai Tây Nguyên đích thực.

Mở đầu và kết thúc lại là những hình ảnh của những "cánh rừng xà nu nối tiếp chạy đến chân trời". Đó là bức tranh thiên nhiên thơ mộng và hùng vĩ, đem đến chất trữ tình lãng mạn cho tác phẩm. Ngoài ra, nghệ thuật ẩn dụ, nhân hóa, phép liên tưởng ứng chiếu song hành đã khiến xà nu trở thành biểu tượng cho số phận đau thương và cuộc sống, chiến đấu hào hùng oanh liệt của người dân Tây Nguyên trong cuộc kháng chiến chống Mỹ.

Ý kiến bạn đọc