Giải Công dân 8 sách Cánh diều, bài 4: Bảo vệ lẽ phải

Mở đầu trang 20: Em hãy kể tên những việc làm đúng, làm sai của học sinh trong việc thực hiện nội quy trường học. Theo em, với những việc làm đúng, làm sai đó, chúng ta cần có thái độ như thế nào?
Trả lời:
- Một số việc làm đúng của học sinh trong việc thực hiện nội quy trường học:
+ Yêu quí và tôn trọng giữ gìn Quốc kỳ, Quốc huy, ảnh Bác Hồ. Hát đúng Quốc ca, nghiêm trang khi chào cờ.
+ Đi học đầy đủ, đúng giờ. Nghỉ học phải xin phép.
+ Không nói tục, chửi bậy và thực hiện các hành vi bạo lực học đường.
+ Trước khi đến lớp học: phải học và làm bài đầy đủ; có đầy đủ đồ dùng và phương tiện học tập.
+ Ngồi trong lớp học: Trật tự,chú ý nghe giảng, có ý thức tham gia xây dựng bài; không được phép ra ngoài khi chưa có sự đồng ý của giáo viên.
+ Có ý thức giữ gìn cơ sở vật chất của trường, tự bảo quản đồ dùng của cá nhân.
+ Tích cực tham gia các hoạt động ngoại khóa do nhà trường tổ chức.
- Một số việc chưa đúng của học sinh trong việc thực hiện nội quy trường học:
+ Đi học muộn; tự ý nghỉ học mà không có lý do.
+ Nói tục, chửi bậy và thực hiện các hành vi bạo lực học đường.
+ Không học bài và làm bài tập trước khi đến lớp.
+ Nói chuyện riêng, ăn quà vặt trong giờ học; không tích cực tham gia xây dựng bài.
+ Từ chối hoặc thái độ thiếu tích cực khi tham gia các hoạt động ngoại khóa do nhà trường tổ chức.
- Những việc làm đúng chúng ta cần khuyến khích, cổ vũ và học tập theo. Trước những việc làm sai, chúng ta cần: nghiêm túc nhắc nhở, phê bình, góp ý sửa chữa.
 

Em hãy chỉ rõ hành động, việc làm, lời nói thể hiện việc bảo vệ lẽ phải của các nhân vật trong mỗi hình ảnh trên.

Chu Văn An (1292 – 1370), người Thanh Đàm (nay là làng Thanh Liệt, huyện Thanh Trì, Hà Nội), là nhà giáo, thầy thuốc, đại quan dưới triều Trần. Chu Văn An tỉnh cương nghị, thẳng thắn, sửa mình trong sạch, không cầu lợi lộc. Ông được vua Minh Tông mời làm Quốc Tử giám từ nghiệp, dạy thái tử học. Đến đời vua Dụ Tông, vua ham chơi, lười chính sự, quyền thần nhiều kẻ làm trái phép nước. Chu Văn An khuyên can nhưng vua không nghe, bèn dâng sớ xin chém bay tên nịnh thần, đều là những kẻ quyền thế được vua yêu. Người bấy giờ gọi là "Thất trảm sớ.

Sau khi dâng “Thất trảm sớ" nhưng không được vua trả lời, Chu Văn An rời kinh thành về vùng đất Chi Linh (Hải Dương) mở trường tiếp tục dạy học. Dù ở xa, nhiều học trò cũ làm quan vẫn về thăm ông. Khi học trò về thăm, ai làm điều gì chưa đúng phép, ông vẫn nghiêm khắc dạy bảo. Điều này khiến học trò càng thêm kính mến.

a. Em hãy chỉ rõ hành động, việc làm, lời nói thể hiện việc bảo vệ lẽ phải của các nhân vật trong mỗi hình ảnh trên.
b. Em hãy cho biết tại sao thầy giáo Chu Văn An lại dâng "Thất trảm sớ". Theo em, việc làm đó có phải là bảo vệ lẽ phải không?
Trả lời:
a. Hành động, việc làm, lời nói thể hiện việc bảo vệ lẽ phải của các nhân vật trong mỗi hình ảnh trên: 
Hình ảnh 1: Tuyên truyền mọi người chấp hành quy định về an toàn giao thông
Hình ảnh 2: "Sao bạn không liên hệ với cơ quan điều tra để cung cấp thông tin về vụ tai nạn giao thông mà bạn chứng kiến hôm qua?"

b. Thầy giáo Chu Văn An dâng “Thất trảm sớ” nhằm tố cáo tội ác hại dân, hại nước của những tên nịnh thần; mong muốn vua Trần Dụ Tông xử tội những tên gian thần này.
Việc làm của thầy giáo Chu Văn An là một biểu hiện của sự tôn trọng và bảo vệ lẽ phải.

c. Bảo vệ lẽ phải là công nhận, ủng hộ, tuân theo và bảo vệ đúng đắn. Chúng ta cần bảo vệ lẽ phải bởi vì bảo vệ lẽ phải giúp con người có cách ững sử phù hợp; làm lành mạnh các mối quan hệ xã hội; góp phần thúc đẩy xã hội ổn định và phát triển.
 

Em hãy đọc các trường hợp, tình huống và trả lời câu hỏi
Trường hợp. Vào năm 2020, khi tình hình dịch bệnh COVID-19 có những diễn biến phức tạp cả trong nước và trên thế giới, nhiều kẻ xấu đã lợi dụng mạng xã hội để tung tin bịa đặt về số lượng người bị nhiễm bệnh, thậm chí là những ca tử vong tại Việt Nam. Thấy nhiều bạn của mình chia sẻ tin tức sai lệch về tinh hình dịch bệnh trên mạng xã hội, X nhắc nhở mọi người không nên chia sẻ thông tin chưa được kiểm chứng.
Tình huống 1. Phát hiện cửa hàng của bà K sử dụng các chất độc hại trong quá trình chế biến và bảo quản thực phẩm, ảnh hưởng đến sức khoẻ của người tiêu dùng, bạn P định báo lên các cơ quan có thẩm quyền thì người thân khuyên không nên làm như vậy, vì việc đó không liên quan đến mình.
Tình huống 2. Biết bạn thân của mình dạo gần đây bỏ bê học tập, có lần còn bỏ tiết đi chơi nhưng H vẫn coi như không biết gì. Khi cô giáo chủ nhiệm hỏi về tình hình của bạn, H đã trả lời: “Em không biết ạ!”.
a. Em hãy nhận xét cách ứng xử của các bạn học sinh trong mỗi trường hợp và tình huống trên.
b. Nếu là bạn của P và H, em sẽ làm gì để bảo vệ lẽ phải?
Trả lời:
a.Trường hợp 1. Nhận xét:
+ Những kẻ xấu, có hành vi tung tin sai sự thật về dịch bệnh Covid-19 ở Việt Nam, gây nên sự nhiễu loạn thông tin và khiến người dân hoang mang, lo sợ. Đây là hành vi đáng bị lên án và xử lí theo quy định của pháp luật.
+ Bạn X nhắc nhở mọi người không nên chia sẻ thông tin chưa được kiểm chứng. Hành vi này cho thấy, X là người biết tôn trọng và bảo vệ lẽ phải. Hành động của X đáng được khen ngợi, khuyến khích và học tập theo.
- Tình huống 1. Nhận xét:
+ Vì lợi nhuận, bà K đã sử dụng các chất độc hại để chế biến và bảo quản thực phẩm. Đây là hành vi sai trái, đáng bị lên án và xử lí theo quy định của pháp luật.
+ Khi phát hiện hành vi vi phạm pháp luật của bà K, bạn P đã có thái độ và hành động đúng, bạn không nghe theo lời can ngăn của người thân, mà kiên quyết báo cáo sự việc cho cơ quan có thẩm quyền. Hành vi này cho thấy P là người biết tôn trọng và bảo vệ lẽ phải. Hành động của P đáng được khen ngợi, khuyến khích và học tập theo.
- Tình huống 2. Nhận xét: Mặc dù biết bạn thân của mình bỏ bê học tập, trốn học đi chơi, nhưng bạn H vẫn bao che, che giấu những khuyết điểm ấy. Hành vi này cho thấy, H chưa biết tôn trọng và bảo vệ sự thật. Chúng ta không nên học theo hành động của H.

b. Nếu là bạn của H và P, em sẽ khuyên các bạn nên báo cho cơ quan chức năng và giáo viên chủ nhiệm để xử lý các hành vi vi phạm, tránh gây hậu quả nghiêm trọng và đáng tiếc.
 

Luyện tập 1 - Trang 23: Em hãy liệt kê những việc làm thể hiện việc bảo vệ lẽ phải ở nhà, ở trường và ngoài xã hội.
Trả lời:
- Một số việc làm thể hiện việc bảo vệ lẽ phải khi ở nhà:
+ Trung thực, không nói dối ông bà, cha mẹ.
+ Trung thực, dũng cảm nhận lỗi (khi mắc phải sai lầm), không trốn tránh hay tìm cách đổ trách nhiệm cho người khác.
+ Không bao che khuyết điểm, sai lầm của người thân;
+ Góp ý, nhắc nhở người thân sửa chữa những sai lầm, khuyết điểm (nếu có).
- Một số việc làm thể hiện việc bảo vệ lẽ phải khi ở trường:
+ Nghiêm túc chấp hành đúng nội quy của lớp học, trường học.
+ Trung thực, không nói dối thầy cô, bạn bè.
+ Trung thực, dũng cảm nhận lỗi (khi mắc phải sai lầm), không trốn tránh hay tìm cách đổ trách nhiệm cho người khác.
+ Không bao che khuyết điểm, sai lầm của bạn bè.
+ Góp ý, nhắc nhở các bạn sửa chữa những sai lầm, khuyết điểm (nếu có).
- Một số việc làm thể hiện việc bảo vệ lẽ phải ở ngoài xã hội:
+ Nghiêm túc chấp hành đúng các quy định của pháp luật (ví dụ: luật An toàn giao thông; bảo vệ môi trường,…)
+ Phê phán, tố cáo các hành vi vi phạm pháp luật; vi phạm những quy định chung của tập thể, cộng đồng.

Luyện tập 2 - Trang 23: Em đồng tình hay không đồng tình với việc làm nào dưới đây? Vì sao?
A. Thấy nhà hàng xóm tổ chức đánh bạc, anh S báo cáo với chính quyền.
B. Biết người thân tàng trữ ma tuý trái phép, chị H đã che giấu khi cơ quan công an đến điều tra.
C. Biết cửa hàng của bà X thường xuyên cân hàng thiếu cho khách, chị P đã nhắc nhờ bà X.
D. Biết ngày mai là thi cuối kì, D không ôn bài mà chuẩn bị tài liệu để mang vào phòng thi.
Trả lời:
- Ý kiến a. Đồng tình. Vì: hành vi này cho thấy anh S đã biết tôn trọng và bảo vệ lẽ phải.
- Ý kiến b. Không đồng tình. Vì: hành vi của chị H đã vi phạm pháp luật, gây khó khăn cho công tác điều tra, phá án của lực lượng công an; mặt khác, cũng cho thấy chị H chưa biết cách tôn trọng và bảo vệ lẽ phải.
- Ý kiến c. Đồng tình. Vì: hành vi này cho thấy anh P đã biết tôn trọng và bảo vệ lẽ phải.
- Ý kiến d. Không đồng tình. Vì: hành vi của D cho thấy bạn ấy thiếu trung thực trong giờ kiểm tra.

Luyện tập 3 - Trang 23: Em hãy đọc các tình huống dưới đây và trả lời câu hỏi
a. Gần đây, H thường bỏ tiết để đi chơi điện tử. Nhiều lần, H rủ bạn thân là K đi cùng nhưng K không đi. K khuyên bạn không nên bỏ học và chơi các trò chơi điện tử bạo lực nhưng H không nghe.
Em hãy nhận xét việc làm của các bạn học sinh trên. Nếu chứng kiến việc làm của H em sẽ khuyên H như thế nào?
b. Hàng xóm nhà T thường gây ồn ào, to tiếng, ảnh hưởng đến cuộc sống của gia đình T và mọi người xung quanh. Bố mẹ của T không dám góp ý vì sợ mất lòng.
Nếu là T, em sẽ làm gì?
Trả lời:
a. Việc làm của H là vi phạm nội quy học sinh, hơn nữa lại rủ bạn khác cùng tham gia. Việc làm của K là đúng, là tôn trọng lẽ phải, tuân thủ và chấp hành nghiêm chỉnh nội quy học sinh.
Nếu chứng kiến việc làm của H, em sẽ nói với cô giáo chủ nhiệm hoặc phụ huynh bạn ấy để khuyên ngăn bạn.

b. Nếu là T, em sẽ góp ý trực tiếp với hàng xóm nếu không khắc phục được em sẽ báo với chính quyền địa phương.

Luyện tập 4 - Trang 23: Em hãy bình luận quan điểm: Để bảo vệ lẽ phải, chúng ta cần phải có tinh thần khách quan, lòng kiên trì và dũng cảm.
Trả lời:
 Để bảo vệ lẽ phải, chúng ta cần có tinh thần khách quan, lòng kiên trì và dũng cảm. Tinh thần khách quan mới là cần thiết để có thể đối diện với mọi tình huống bằng cách lắng nghe và cân nhắc các quan điểm khác nhau. Lòng kiên trì giúp bảo vệ lẽ phải bởi vì nó giúp con người thể hiện sự nghiêm túc, trung thành và bền vững trong việc thực hiện mục tiêu của mình. Còn dũng cảm là thế mạnh mà cho phép con người cố gắng làm các điều khích lệ nhất mà không bị ảnh hưởng bởi những khó khăn và thử thách.
 

Vận dụng 1 - Trang 23: Em hãy sưu tầm các câu ca dao, tục ngữ nói về việc bảo vệ lẽ phải và chia sẻ ý nghĩa của mỗi câu ca dao, tục ngữ đó.
Trả lời:
- Một số câu ca dao, tục ngữ khác về bảo vệ lẽ phải:
+ Dù cho đất đổi trời thay/ Trăm năm vẫn giữ lòng ngay với đời.
+ Phải trái phân minh, nghĩa tình trọn vẹn.
+ Người gian thì sợ người ngay/ Người ngay chẳng sợ đường cày cong queo.
+ Ăn ngay nói thật, mọi tật mọi lành.
+ Cây ngay không sợ chết đứng.
+ Của ngang chẳng góp, lời tà chẳng thưa.
+ Một câu nói ngay bằng ăn chay cả tháng.
+ Những người tính nết thật thà/ Đi đâu cũng được người ta tin dùng.
+ Của phi nghĩa có giàu đâu/ Ở cho ngay thật giàu sang mới bền.
- Ý nghĩa: khuyên con người luôn sống ngay thẳng, trung thực, tôn trọng và bảo vệ sự thật.