Phân tích bài thơ Tôi yêu em của Puskin.

Bài thơ tình Tôi yêu em là kiệt tác của Puskin:
 
Tôi yêu em đến nay chừng có thể
Ngọn lửa tình chưa hẳn đã tàn phai;
Nhưng không dể em bận lòng thêm nữa,
Hay hồn em phải gợn bóng u hoài.
 
Tôi yêu em âm thầm, không hi vọng
Lúc rụt rè khi hậm hực lòng ghen;
Tôi yêu em, yêu chân thành đằm thắm
Cầu em được người tình như tôi đã yêu em.
(Thúy Toàn dịch)
 
Sự nhạy cảm là dấu hiệu của thiên tài. Dấu hiệu đó được biểu hiện ở việc mở đầu và kết thúc bài thơ. Nếu Puskin mở đầu bài thơ theo một cách khác thì bài thơ Tôi yêu em không còn là bài thơ trữ tình mà là một trường ca. Puskin đã cắt ngang thiên tình sử để tự sự và trữ tình. Mọi biến cố, mọi xúc cảm, thời gian và không gian đều được dồn nén lại:
 
Tôi yêu em đến nay chừng có thể
 Ngọn lửa tình chưa hẳn đã tàn phai
 
Có thể nói Tôi yêu em... là giai điệu chính của bài thơ. Động từ yêu trong nguyên tác đều dùng thì quá khứ (Tôi đã yêu em). Và được giãi bày từ quá khứ đến hiện tại bằng hình ảnh “ngọn lửa tình”. Hình tượng ngọn lửa vừa thể hiện sự nồng nhiệt của tình cảm, vừa diễn tả sự dài lâu, đằng đẵng của nhà thơ đối với người tình. Lối cắt ngang thiên tình sử để giãi bày như vậy khiến bài thơ cô đọng, hàm súc. Tác giả không kể lể. Sự chừng mực trong lối biểu hiện cảm xúc, mực thước, kín đáo là những nét nổi bật của phong cách cổ điển.
 
Giai điệu chính của bài thơ đã xuất hiện mà điều muốn nói chỉ mới được sửa soạn nói thôi, nghĩa là nó sẽ được nói qua những biến tấu trong giây phút thăng hoa của tâm hồn thi nhân. Puskin say đắm với người tình, mải mê kiếm tìm mộng đẹp, nhưng chỉ nhận được toàn cay đắng và não nề, cái mà người tình thi sĩ kiếm tìm được lại là thơ. Tôi yêu em... là thơ rồi, tôi thôi không yêu em nữa là cũng để yêu em. Thơ tình của nhân loại chưa từng thấy những lời yêu của trái tim nhân hậu như thế này:
 
Nhưng không để em bận lòng thêm nữa
Hay hồn em phải gợn bóng u hoài
 
Tưởng chừng như Puskin không dụng công làm thơ mà cấu tứ thật là mới mẻ. Tình mới mà thành thơ mới, tâm hồn cao thượng mà thành thơ cao thượng. Tôi không muốn làm em buồn vì bất cứ lẽ gì, đó là lời thơ trong nguyên tác. Nhà thơ đã chấp nhận thất bại, nhưng không phũ phàng, hằn học. Biến đau thương thành tình yêu thì thật lạ. Tứ thơ lớn cho nên không cần những lời hoa mĩ, không cần các biện pháp tu từ. Lời thơ dung dị mà thấm thía.
 
Bài thơ tình phát triển theo những biểu lộ mới mẻ của tình cảm và những nghịch lí:
 
Tôi yêu em âm thầm, không hi vọng
 Lúc rụt rè, khi hậm hực lòng ghen
 Tôi yêu em, yêu chân thành, đằm thắm
 Cầu em được người tình như tôi đã yêu em
 
Sau khi giãi bày nghịch lí của tình yêu, nhà thơ sợ người đời hoài nghi về tình yêu chân thật của mình nên lại phải nói:
 
Phải nói yêu, trăm bận đến nghìn lần
(Xuân Diệu)
Chỉ có khác với Xuân Diệu là Puskin đã đẩy những lời yêu thương về quá khứ. Vì sao vậy? Vì bây giờ tôi yêu em hoặc tôi mãi mãi yêu em thì em băn khoăn, em buồn. Puskin phải nói:
 
Tôi (đã) yêu em âm thầm, không hi vọng
 Lúc rụt rè, khi hậm hực lòng ghen
Tôi (đã) yêu em chân thành, đằm thắm
 
 Nhà thơ đã chọn những chi tiết chính xác để bày tỏ lòng yêu của mình. Tôi yêu em âm thầm, đó là một thứ tình yêu như sóng ngầm, như than hầm, nung nấu, cháy bỏng. Nhưng không hi vọng, đây cũng là một sự thổ lộ thành thật. Thời đó Puskin có cầu hôn với một vài cô gái quý tộc thượng lưu nhưng đều bị khước từ. Puskin cũng là dòng dõi quý tộc những đã bị sa sút, còn thiên tài thì là cái gì các nàng làm sao biết được và thi sĩ đối với các nàng cũng như con hát mua vui vậy thôi. Khốn nỗi nhà thi sĩ lại yêu em, tôi đã yêu em, làm sao cắt nghĩa được tình yêu, tôi yêu em thật thà đến rụt rè. Cử chỉ rất nhỏ ấy lại là thước đo của lòng thành thật trong tình yêu đấy. Và cũng tầm thường như bất cứ một chàng trai đang yêu nào trên đời này khi hậm hực lòng ghen.
 
Đã nói rồi, nói lại:
 
Tôi (đã) yêu em, yêu chân thành, đằm thắm
 
 Nói lại như vậy là để nhấn mạnh những thanh âm cao vời sâu thẳm của tình yêu và cũng là để sửa soạn cho một nghịch lí mà cũng là một quan niệm tình yêu mới chưa từng có trên đời này nảy nở:
 
Cầu em được người tình như tôi đã yêu em
 
 Nguyên tác: Cầu Thượng đế cho em được người khác yêu cũng như thế. Tình yêu của Puskin nồng nàn, chân thành, đằm thắm và giờ đây thiêng liêng nữa. Nhưng cũng chỉ là những tình cảm nhân bản mà thôi. Ví như tính chất thiêng liêng chẳng hạn thì người bình dân ở phương Đông, trước cả Puskin đã biết cầu nguyện cho tình yêu:
 
Qua chùa núi Hó thắp bó nhang vàng
 Xin cho bạn cũ lại hoàn như xưa
(Ca dao)
 
Chỉ có tinh thần cao thượng trong tình yêu của Puskin là mới mẻ. Còn từ Đông sang Tây, trong tình yêu, tâm lí thông thường là:
 
Yêu nhau thì ném bã trầu
Ghét nhau ném đá vỡ đầu nhau ra
(Ca dao)
 
Tinh thần cao thượng của Puskin được diễn tả theo nhịp độ tăng cấp: không yêu em nữa là cũng để yêu em và cầu cho người tình (từ chối mình) được sống hạnh phúc trong tình yêu. Minh triết tình yêu đó là điều hết sức mới mẻ và tạo ra sức hấp dẫn lạ thường. Đấy là nhân cách cao thượng của Puskin, đấy cũng là tinh hoa của nền văn học Nga, một nền văn học nhân đạo và lý tưởng.
 
Bài thơ Tôi yêu em thể hiện nhiều nét nghệ thuật tinh hoa của thơ Puskin. Lời thơ giản dị, giản dị đến mức trong suốt; hàm súc, mực thước, ít dùng mĩ từ mà vẫn gợi cảm. Sức mạnh của nhà thơ dồn ở cấu tứ lạ lùng đã chuyển tải được tình cảm, tư tưởng mới mẻ của thi nhân. Thơ tình của nhân loại chưa bao giờ được chứng kiến một thiên tình sử trong một hình thức nhỏ bé như vậy. Và cũng chưa bao giờ thơ tình của nhân loại đạt đến sự minh triết của tình yêu sáng chói như vậy. Puskin xứng đáng với sự ngợi ca của nhân dân Nga: là thi sĩ thiên tài và nhà tư tưởng lỗi lạc, người mở đường cho nền văn học Nga và người đặt nền móng cho tư tưởng nhân văn cao quý trong văn học Nga.