Tôi đang ngồi nhặt rau giúp bà giáo thì chợt thấy lão Hạc thất thểu bước vào nhà, hình như lão đang định đi tìm ông giáo thì phải. Lão Hạc người tuổi đã ngoài ngũ tuần, con trai đi làm ở đồn điền cao su, vợ mất sớm, lão lại ốm đau liên miên nhưng lão có cái khác người, có tiền mà ko dám tiêu có đất mà ko dám bán, lão sống vật vờ, đói khát, chả ai thương nỗi. Vừa thấy ông giáo bước ra chào, Lão Hạc vội nói:
Cậu Vàng đi đời rồi ông giáo ạ
À, cậu Vàng là con chó của lão Hạc. Đó cũng là một lí do để lão bị coi là quái dị. Trong cái thời đại này, đặc biệt đối với cái làng này, làm gì có ai mà lại nuôi chó để mà cưng nựng như lão cơ chứ. Có lần tôi sang nhà lão để xin mấy củ gừng, tôi thấy lão nựng con chó nào “cậu” này, “cậu” nọ, lại còn gắp cho nó ăn. Lão quý nó đến thế cơ mà. Sao tự dưng lại bán đi nhi? ông giáo hỏi:
- Cụ bán rồi à?
- Bán rồi! Họ vừa bắt xong.
Giọng lão nhừa nhựa, chứa đầy đau khổ. Ông giáo ngoái sang hỏi tiếp:
- Thế nó cho bắt à?
Bỗng nhiên lão Hạc yên lặng một cách kì lạ. Tôi ngước lên nhìn lão. Dù không rõ lắm nhưng hình như lão đang khóc. Những giọt nước mắt đau khổ. Nhìn lão mà tôi tựa như thấy những nếp nhăn trên mặt lão xô vào nhau và ép ra từ đó những giọt nước mắt hiểm hoi của một ông già, một ngưòi dạn dày trong vất vả, lam lũ. Mình khổ thì chả khóc, hơi đâu khóc vì con chó. Lão nói trong tiếng khóc uất ức, tức tưởi:
- Khốn nạn...! Nào nó có biết gì đâu! Nó thấy tôi gọi thì chạy ra. Rồi tôi cho nó ăn. Nó đang ăn thì thằng Xiên, thằng Mục chạy ra, tóm lấy cẳng sau nó mà dốc ngược lên. Hai thằng chỉ loay hoay một lúc đã trói được nó. Nó khôn lắm ông giáo ạ! Nó nằm im như nó trách tôi: “A! Lão già tệ lắm. Tôi ăn ở với lão như thế mà lão đối xử với tôi như thế này à?”. Trời ơi, tôi già bằng này rồi mà còn nhẫn tâm lừa một con chó...
- Tiếng nói của lão sao mà nghe chua cay, đau xót đến thể. Ọuả thực là lão đau khổ và cảm thấy nhục nhã vô cùng khi làm việc ấy. Bỗng dưng sao tôi như cảm thông với lão, hiểu rõ những điều lão đang làm.
Ông giáo cỏ vẻ rất thông cảm với lão. Ông rót một bát nước để trước mặt lão Hạc rồi khẽ an ủi:
- Đấy là cụ tưởng thế chứ nó chả biết gì đâu. Hơn nữa có ai nuôi chó mà chả bán hay giết thịt. Mà ta giết nó là hóa kiếp cho nó đấy cụ ạ!
Lão Hạc đáp lại với giọng chua chát, mỉa mai.
- Ông giáo nói phải! Kiếp chó là kiếp khổ, thôi thì ta cứ hóa kiếp cho nó làm kiếp người. Có thế, may ra mới sung sướng hơn. Kiếp người như kiếp tôi nay chẳng hạn.
Phải rồi, như kiếp lão, như kiếp tôi, ở cái thời này, con người sống có khác gì con chó. Nếu không phải khốn khố vì vật chất thì cũng phái luồn cúi nhục nhã. Tự dưng tôi thấy đồng cảm với lão, với nỗi đau của lão vô cùng. Có lẽ ông giáo cũng nghĩ vậy. Ông giáo khẽ nắm bờ vai gầy của lão, bảo:
- Cụ chờ chút, tôi vào lấy ấm chè tươi thật đặc và mấy củ khoai vừa luộc. Uống nước chè, hút điếu thuốc lào và ăn củ khoai nóng... thế là sướng.
Tôi ra về tựa như cảm nhận nỗi đau của lão Hạc. Phải rồi, tôi, lão, ông giáo... đều khốn khó, mòn mỏi. Phải làm gì đây cho cuộc đời tốt đẹp hơn, hạnh phúc hơn?