Soạn văn 6 sách Cánh diều bài: À ơi tay mẹ

1. Chuẩn bị
+ Bài thơ có được chia khổ không? Gồm bao nhiêu khổ? Mỗi khổ có bao nhiêu dòng? Vần trong bài thơ được gieo như thế nào? Các dòng thơ được ngắt nhịp ra sao?
Trả lời:
Bài thơ được chia làm 6 khổ:
Khổ 1: 2 dòng
Khổ 2, 3, 4: 4 dòng
Khổ 5: 2 dòng
Khổ 6: 4 dòng
Cách gieo vần:
Ở khổ 2 dòng: chữ thứ 6 của dòng đầu sẽ vần với chữ thứ 6 dòng sau (sa- qua, mầu- dầu)
Ở khổ 4 dòng:
Chữ thứ 6 của dòng 6 câu sẽ vẫn với chữ thứ 6 dòng 8 câu (dàng - vàng, tròn còn, đời - trời - mòn - còn, thu - mù,....)
Chữ thứ 8 của dòng 8 câu sẽ vần với chữ thứ 6 dòng 6 câu (ngon - tròn, con - non, cây - đầy,...)
Cách ngắt nhịp: Các em có thể ngắt theo nhịp 4/2, 4/4

+ Bài thơ viết về ai và về điều gì?
Trả lời:
Bài thơ về mẹ và về sự hi sinh của mẹ cho con.

+ Bài thơ sử dụng các biện pháp nghệ thuật nào? Từ ngữ trong bài thơ có gì độc đáo? Việc sử dụng các từ ngữ và biện pháp nghệ thuật đó đem lại tác dụng ra sao?
Trả lời:
Bài thơ sử dụng biện pháp nghệ thuật:
Điệp ngữ: " bàn tay", " à ơi này cái"," ru cho"
Biện pháp nhân hóa
Biện pháp ẩn dụ bàn tay- mẹ
=> Từ ngữ trong bài thơ nhẹ nhàng, như lời hát ru, từ ngữ giàu tính tượng hình, tượng thanh
=> Tác dung: Khiến bài thơ mang âm điệu nhẹ nhàng tựa lời hát ru, giàu hình ảnh, mang tính biểu tượng cao, thể hiện tình cảm chứa chan thắm thiết mẹ con

+ Ai là người đang bày tỏ cảm xúc, tình cảm, suy nghĩ trong bài thơ? Người đó bày tỏ cảm xúc, tình cảm, suy nghĩ gì?
Trả lời:
Người mẹ là người đang bày tỏ cảm xúc tình cảm trong bài, mong con ngủ ngoan đồng thời cũng mong con biết được tình yêu thương, sự hi sinh của mẹ dành cho con

- Đọc trước văn bản; tìm hiểu thêm về tác giả Bình Nguyên.
Trả lời:
+ Tác giả Bình Nguyên sinh năm 1959, quê ở Ninh Bình. Tên thật của tác giả là Nguyễn Đăng Hảo. Ông là người tài năng vừa là hội viên Hội Nhà văn Việt Nam vừa ở trong Hội Nghệ sĩ Nhiếp ảnh Việt Nam. Hiện nay là Chủ tịch Hội Văn học nghệ thuật tỉnh Ninh Bình.
+ Các tác phẩm chính đã xuất bản: Hoa thảo mộc (2001), Trăng đợi (2004), Đi về nơi không chữ (2006), Lang thang trên giấy (2009).
+ Những giải thưởng văn chương:
- Giải A cuộc thi thơ Lục bát năm 2002-2003 của báo Văn Nghệ.
- Giải chính thức của Uỷ ban toàn quốc Liên hiệp các Hội VHNT Việt Nam cho tập thơ "Trăng đợi” năm 2004.
- Giải chính thức cuộc thi thơ "Bác Hồ của chúng ta” năm 2003-2004 của báo Văn Nghệ.
- Giải chính thức của UBTQ Liên hiệp các Hội VHNT Việt Nam năm 2006 cho tập thơ "Đi về nơi không chữ”
- Giải chính thức thơ Lục bát "Ngàn năm thương nhớ” năm 2010 do Báo Văn Nghệ và 5 cơ quan báo chí khác phối hợp tổ chức.

- Em đã lần nào nghe bà hoặc mẹ ru chưa? Hãy chia sẻ cảm nhận của em về lời ru ấy.
Trả lời:
Em đã được bà ru ngủ bằng lời ru:
Con cò mà đi ăn đêm
Đậu phải cành mềm lộn cổ xuống ao
Ông ơi ông vớt tôi nao
Tôi có lòng nào ông hãy xáo măng
Có xáo thì xáo nước trong
Đừng xáo nước đục đau lòng cò con

→ Tiếng ru dịu dàng, tiếng ru ngọt ngào đưa chúng ta vào giấc ngủ say. Trong lời hát đấy không chỉ chất chứa tình yêu bao la của mẹ mà còn có cả tình yêu quê hương tha thiết. Đó là những câu ca dao, tục ngữ,… được đúc kết từ bao thế hệ ông cha ta. Không chỉ là những kinh nghiệm mà nó còn mang những hình ảnh quê hương con người Việt Nam. Dù đã lớn, lời ru ấy vẫn mãi là kỉ niệm tha thiết, êm dịu của mẹ đối với chúng ta.
 

* Câu hỏi giữa bài:
Nhan đề và tranh minh họa gợi cho em cảm nhận gì?
Trả lời:
Nhan đề À ơi tay mẹ và tranh minh họa gợi cho ta cảm nhận về tình cảm mẹ con thắm thiết, sự che chở của người mẹ dành cho đứa con thân yêu.

Chú ý các biện pháp tu từ, cách gieo vần và ngắt nhịp trong bài thơ.
Trả lời: 
- Biện pháp nghệ thuật được sử dụng trong bài thơ:
+ Biện pháp nhân hóa cái trăng còn nằm nôi, đời nín cái đau,…
+ Biện pháp ẩn dụ bàn tay mẹ; trăng, Mặt Trời,…
- Cách gieo vần trong bài thơ: Tiếng thứ sáu của dòng lục gieo vần xuống tiếng thứ sáu của dòng bát, tiếng thứ tám của dòng bát gieo vần xuống tiếng thứ sau của dòng lục tiếp theo. (sa – qua; màng – dàng – vàng; ngon – tròn – còn; nôi – đời – Trời; con – mòn – còn; ru – thu – mù; cây – đầy – ngày; nhau – mầu – dầu; thôi – bồi – ngồi; khâu – đau – câu)
- Các dòng ngắt nhịp chẵn 4/2 hoặc 4/4.

 Hãy chú ý các phép nhiệm mầu từ tay mẹ được thể hiện trong các khổ thơ như thế nào.
Trả lời:
Các phép nhiệm mầu từ tay mẹ:
- Chắn mưa sa, chặn bao qua mùa màng.
- Thức cả một đời, mai sau thế nào tay mẹ vẫn còn hát ru, ru cho mềm ngọn gió thu, cho tan đám sương mù, cho con lớn khôn.

Những từ ngữ nào được lặp lại nhiều lần trong bài thơ?
Trả lời:
Những từ ngữ được lặp lại nhiều lần trong bài thơ: bàn tay mẹ, à ơi, ru cho.
 

Câu 1 - Trang 39: (Ngữ Văn 6 tập 1 sách Cánh Diều)
Tìm hình ảnh, chi tiết thể hiện “phép nhiệm mầu” của bàn tay mẹ. Những dòng thơ nào nói lên đức hi sinh của người mẹ?
Trả lời:
- Hình ảnh, chi tiết thể hiện “phép nhiệm mầu” của bàn tay mẹ:
+ Chắn mưa sa, chặn bao qua mùa màng.
+ Thức cả một đời, mai sau thế nào tay mẹ vẫn còn hát ru, ru cho mềm ngọn gió thu, cho tan đám sương mù, cho con lớn khôn.
- Những dòng thơ nói lên đức hi sinh của người mẹ:
- Bàn tay mẹ chắn mưa sa
Bàn tay mẹ chặn bão qua mùa màng.
- Bàn tay mẹ thức một đời
À ơi này cái Mặt Trời bé con…
Mai sau bể cạn non mòn
À ơi tay mẹ vẫn còn hát ru
- Bàn tay mang phép nhiệm mầu
Chắt chiu từ những dãi dầu đấy thôi.
- Ru cho sóng lặng bãi bồi
Mưa không chỗ dột ngoại ngồi vá khâu
Ru cho đời nín cái đau
À ơi… Mẹ chẳng một câu ru mình.

Câu 2 - Trang 39: (Ngữ Văn 6 tập 1 sách Cánh Diều)
Em nhỏ trong bài thơ được gọi bằng những từ ngữ nào? Cách gọi đó nói lên điều gì về tình cảm mẹ dành cho con?
Trả lời:
- Em nhỏ trong bài thơ được gọi bằng những từ ngữ: cái trăng vàng, cái trăng tròn, cái trăng, Mặt Trời bé con.
- Qua cách gọi đó, ta thấy được tình cảm yêu thương dạt dào, bao la của người mẹ dành cho đứa con của mình.

Câu 3 - Trang 39: (Ngữ Văn 6 tập 1 sách Cánh Diều)
Trong bài thơ, cụm từ “à ơi” được lặp lại nhiều lần. Hãy phân tích tác dụng của sự lặp lại ấy.
Trả lời:
Tác dụng của việc lặp lại cụm từ “à ơi” nhiều lần:
- Tạo ra âm điệu du dương, êm ái giống như một lời hát ru.
- Bộc lộ tình cảm yêu thương của người mẹ dành cho người con.

Câu 4 - Trang 39: (Ngữ Văn 6 tập 1 sách Cánh Diều)
“Bàn tay mang phép nhiệm mầu / Chắt chiu từ những dãi dầu đấy thôi.”. Em có đồng ý với tác giả không? Vì sao?
Trả lời:
Em có đồng ý với tác giả về câu thơ “Bàn tay mang phép nhiệm mầu / Chắt chiu từ những dãi dầu đấy thôi” vì người mẹ đã chịu đựng những nỗi vất vả, trải qua nhiều mưa nắng, nguyện hi sinh cả cuộc đời mà không màng đến bản thân. Bàn tay ấy đã chống đỡ, gặp phải biết bao gian khó để mang đến cho người con một cuộc sống tốt đẹp nhất có thể.

Câu 5 - Trang 39: (Ngữ Văn 6 tập 1 sách Cánh Diều)
Hình ảnh “bàn tay mẹ” trong bài thơ tượng trưng cho điều gì?
Trả lời:
Hình ảnh “bàn tay mẹ” trong bài thơ tượng trưng cho những gian truân, vất vả mà người mẹ đã trải qua và đồng thời đó cũng là sự dịu dàng, ấm áp của tình mẫu tử thiêng liêng, vĩ đại của người mẹ dành cho người con bé bỏng của mình.

Câu 6 - Trang 39: (Ngữ Văn 6 tập 1 sách Cánh Diều)
Em thích khổ thơ nào nhất trong bài thơ? Vì sao?
Trả lời:
Em thích nhất khổ thơ thứ hai, vì qua đó em thấy được tình cảm yêu thương da diết của người mẹ dành cho đứa con thông qua những tên gọi hết sức chân tình. 
Hoặc:
Em thích khổ thứ 3. Bởi đọc khổ thơ em cảm nhận được tình cảm của mẹ dành cho con là vô bờ vô tận.