Dàn ý và bài văn mẫu: Phân tích đoạn trích Chuyện cũ trong phủ chúa Trịnh

I. Dàn ý

1. Mở bài
Đọc “Chuyện cũ trong phủ chúa Trịnh” của tác giả Phạm Đình Hổ, chúng ta đều có ấn tượng khó quên về hình ảnh thu nhỏ của triều đình phong kiến thời vua Lê – chúa Trịnh đang trên đà suy tàn. Sự thực đó được tác giả tập trung khắc họa qua thói ăn chơi xa xỉ của chúa Trịnh và các quan lại hầu cận trong phủ chúa.

2. Thân bài:
a. Tác giả vạch trần thói ăn chơi xa xỉ vô độ của chúa trịnh và các quan lại hầu cận trong phủ chúa bằng nhiều sự việc và chi tiết gây ấn tượng mạnh.
– Chúa Trịnh Sâm “thích chơi đèn đuốc, thường ngự ở các li cung trên Tây Hồ, núi Tử Trầm, núi Dũng Thúy” nên cho xây rất nhiều cung điện, đình đài ở các nơi. Việc xây dựng đình đài cứ liên miên làm hao tốn không biết bao nhiêu tiền của và công sức của nhân dân.
– Những cuộc dạo chơi của chúa ở Tây hồ được miêu tả rất tỉ mỉ:
+ Được diễn ra thường xuyên “mỗi tháng ba bốn lần”.
+ Huy động rất đông người hầu hạ “Binh lính dàn hầu vóng quanh bốn mặt hồ”, các nội thần, quan hộ giá, bọn nhạc công được bố trí khắp nơi…
+ Còn bày đặt nhiều trò chơi giải trí lố lăng và tốn kém như:
Giả trò mua bán: “các nội thần thì đều bịt khăn, mặc áo đàn bà, bày bách hóa chung quanh bờ hồ để bán” để “thuyền ngự đi đến đâu thì các quan đại thần tùy ý ghé vào bờ mua bán các thứ như ở cửa hàng trong chợ”.
Bố trí dàn nhạc khắp nơi để tấu nhạc làm vui: “bọn nhạc công ngồi trên gác chuông hồ Trấn Quốc, hay dưới bóng cây bến đá nào đó, hòa vài khúc nhạc”.
– Ngoài ra, chúa còn cho tìm thu (thực chất là cướp đoạt) những của quý trong thiên hạ như những loài chim quý, thú lạ, những cây cổ thụ, những hòn đá hình dáng kì lạ cổ quái, chậu hoa, cây cảnh,… về tô điểm cho nơi ở của chúa.
Tất cả các cảnh đó đều được miêu tả cụ thể, tỉ mỉ, chân thực và khách quan góp phần tăng tính hiện thực và tính phê phán với thú ăn chơi vô độ, tốn kém của chúa Trịnh.

b. Vạch mặt bọn quan lại hầu cận trong phủ chúa đã có nhiều thủ đoạn bỉ ổi “mượn gió bẻ măng”, nhũng nhiễu vơ vét của dân.
– Bọn hoạn quan cung giám hầu hạ trong phủ chúa đã có nhiều thủ đoạn bỉ ối “mượn gió bẻ măng”:
+ Đêm đến lẻn ra ngoài dò xem nhà nào có chậu hoa, cây cảnh, chim quý thì biên lai hai chữ “phụng thủ” (lấy để tiến chúa).
+ Đêm đến lẻn ra, sai lính bắt về, có khi phá nhà đập tường để đưa cây hoặc đá (non bộ) đi.
+ Dọa dẫm tống tiền.
+ Nhân dân kêu van chí chết, có khi phải đập bỏ cảnh đẹp trong nhà mình để tránh tai vạ.
Tất cả những việc ấy cho thấy bản chất của bọn hoạn quan, chúng khéo xu nịnh nên được nhà chúa sủng ái, ỷ thế nhà chúa mà ngang nhiên hoành hành, tác oại tác quái, gây bao tai vạ cho nhân dân.
– Để tăng thêm sức mạnh tố cáo, tác giả kể thêm một sự việc của chính gia đình mình: bà mẹ đã phải sai chặt đi một cây lê và cây lựu quý có hoa thơm quả đẹp trong vườn nhà mình để tránh tai họa.
Bản thân gia đình tác giả thuộc hàng quý tộc chốn cung đình, vậy mà còn trở thành nạn nhân của chúa Trịnh.
+ Tác giả còn nêu những địa danh “phường Hà Khẩu”, huyện “Thọ Xương” càng làm tăng thêm tính chân thực, vì thế sức thuyết phục càng lớn, và qua đó cũng tăng giá trị tố cáo đối với bọn quan lại.

3. Kết bài:
– Bằng thể văn tùy bút ghi chép những sự việc cụ thể, chân thực và sinh động, “Chuyện cũ trong phủ chúa Trịnh” của Phạm Đình Hổ đã giúp chúng ta hiểu rõ về đời sống xa hoa vô độ của vua chúa và sự nhũng nhiễu của quan lại thời vua Lê chúa Trịnh.
– Dù thời gian trôi qua đã lâu, nhưng câu chuyện ấy vẫn còn giá trị tư liệu, giá trị lịch sử và văn chương.

II. Bài văn mẫu:

Bài 1: Phân tích đoạn trích Chuyện cũ trong phủ chúa Trịnh (trích Vũ trung tùy bút của Phạm Đình Hổ).

Nhắc tới Phạm Đình Hổ là nhắc tới Vũ trung tùy bút (Tùy bút viết trong những ngày mưa). Tác phẩm đã thể hiện bút pháp nghệ thuật tinh tế, tài hoa, một phong thái thư nhàn, cao nhã, tiêu biểu cho cốt cách kẻ sĩ Bắc Hà cuối thời Lê Trịnh, đầu nhà Nguyễn. Chuyện cũ trong phủ chúa Trịnh là một trang tùy bút đặc sắc được rút trong Vũ trung tùy bút. Đoạn trích đã phản ánh đời sống xa hoa của vua chúa và sự nhũng nhiễu của bọn quan lại thời Lê – Trịnh bằng một lối văn ghi chép sự việc cụ thể, chân thực, sinh động.

“Chuyện cũ…” đã xảy ra vào 2 năm Giáp Ngọ – Ất Mùi (1774 – 1775), đó là lúc Đàng Ngoài “vô sự”, là những năm tháng hoàng kim của Trịnh Vương (Trịnh Sâm); khi mà Đặng Thị Huệ được Chúa sủng ái trở thành nguyên phi. Trịnh Sâm sống trong xa hoa: thích đi chơi ngắm cảnh đẹp, thường ngự ở các li cung trên Tây Hồ, núi Tử Trầm, núi Dũng Thúy. Chúa ra chơi cung Thụy Liên trên bờ Tây Hồ mỗi tháng ba bốn lần. Cảnh đón tiếp với các thứ nghi lễ thật tưng bừng độc đáo. Có “binh lính đến hầu vòng quanh bốn mặt hồ”, có tổ chức hội chợ, do quan nội thần cải trang “bịt khăn, mặc áo đàn bà, bày bách hóa chung quanh bờ hồ để bán”. Thuyền ngự đi tới đâu thì các quan hỗ tụng đại thần tùy ý ghé vào bờ mua bán các thứ… Gác chuông chùa Trấn Quốc trở thành nơi hòa nhạc của bọn nhạc công cung đình. Đình đài, cung điện được xây dựng “liên tục” nhằm thỏa mãn cuộc sống ăn chơi của vua chúa và bọn quan lại thời Lê Trịnh. Bao nhiêu tiền của, vàng bạc, châu báu, nước mắt mồ hôi của nhân dân bị bòn vét đến kiệt cùng. Phạm Đình Hổ đã được mắt thấy tai nghe những chuyện cũ trong phủ chúa Trịnh nên cách kể, cách tả của ông rất sống động mà chân thực.

Để được sống trong xa hoa, hưởng lạc, từ chúa đến quan đều trở thành những tên cướp, ngày ngày ra sức hoành hành, trấn lột khắp chốn cùng quê. Chúa thì “sức thu lấy” trân cầm dị thú, cổ mộc, quái thạch và chậu hoa cây cảnh ở chốn dân gian “không thiếu một thứ gì”, có những cây cảnh “cành lá rườm rà… như một cây cổ thụ mọc trên đầu non hốc đá, rễ dài đến vài trượng” phải dùng đến một cơ binh mới khiêng nổi, từ bên bắc chở qua sông đem về. Trong phủ chúa “điểm xuyết” bao núi non bộ trông lạ mắt như “bến bể đầu non”. Vườn ngự uyển, trong những đêm thanh cảnh vắng, tiếng chim kêu vượn hót ran khắp bốn bề, hoặc nửa đêm “ồn ào như trận mưa sa gió táp, vỡ tổ tan đàn”. Nếu như trong Thượng kinh kí sự Lê Hữu Trác ngạc nhiên viết:

Hoa cung thoảng ngạt ngào đưa tới,
Vườn ngự nghe vẹt nói đòi phen.
Quê mùa cung cấm chưa quen,
Khúc gì ngư phủ đào nguyên thuở nào.

thì ở đây, Phạm Đình Hổ ái ngại nghĩ: “kẻ thức giả biết đó kì triệu bất thường”. Cuộc sống cực kì xa hoa ấy sẽ là nguyên nhân dẫn đến sự sụp đổ ngai vàng, sự suy vong của một triều đại sau này. Năm 1782, Trịnh Sâm qua đời, loạn kiêu binh nổ ra, kinh thành Thăng Long bị đốt phá tan hoang. Năm 1786, Nguyễn Huệ kéo quân ra Bắc Hà lần thứ nhất, cơ nghiệp họ Trịnh tan tành trong nháy mắt. Cái “triệu bất tường” mà Phạm Đình Hổ nghĩ tới thật linh nghiệm. Quy luật cuộc đời vô cùng sòng phẳng, cay nghiệt:

Thịnh mãn lắm, oán thù càng lắm,
Trăm loài ma mồ nấm chung quanh.
Nghìn vàng khôn đổi được mình
Lầu ca viện hát, tan tành còn đâu
(Văn chiêu hồn – Nguyễn Du)

Bọn hoạn quan trong phủ chúa vừa trắng trợn vừa xảo quyệt, như dân gian đã khinh bỉ chửi vào mặt: “Cướp đêm là giặc, cướp ngày là quan”. Chúng dùng thủ đoạn “nhờ gió bẻ măng, ra ngoài dọa dẫm”. Chỉ bằng hai chữ “phụng thủ” biên ngay vào chậu hoa cây cảnh, chim tốt khướu hay của bất cứ nhà nào là chúng cướp. Chúng còn lập mưu “đêm đến” cho tay chân sai lính lẻn vào “lấy phăng đi, rồi buộc cho tội đem giấu vật cung phụng để dọa lấy tiền”. Chúng ngang ngược “phá nhà hủy tường” của dân để khiêng hòn đá hoặc cây cối gì mà chúng cướp được! Đối với nhà giàu thì chúng lập mưu vu cho là “giấu vật cung phụng” để hành hạ, để làm tiền, nhiều người phải “bỏ của ra kêu van chí chết”, có gia đình “phải đập bể núi non bộ, hoặc phá bỏ cây cảnh để tránh khỏi tai vạ”.

Gia đình tác giả thuộc hàng quan lại, quý tộc thời Lê – Trịnh. Trước sự nhũng nhiễu hoành hành, mẹ Phạm Đình Hổ là bà cung nhân phải sai người nhà chặt cây lê “cao vài mươi trượng, lúc nở hoa, trắng xóa thơm lừng”, hai cây lựu trắng, lựu đỏ “lúc ra quả trông rất đẹp”. Chi tiết này, tình tiết này rất sống, rất thực. Tác giả đã kể lại một chuyện có thật của gia đình mình ở phường Hà Khẩu để vừa tạo nên niềm tin cho người đọc, vừa phê phán bộ mặt tham lam, ghê tởm của bọn quan lại thời Lê Trịnh, vạch trần sự thối tha trong phủ chúa.

Trang tùy bút Chuyện cũ trong phủ chúa Trịnh của Phạm Đình Hổ có giá trị lịch sử sâu sắc, nó đã làm hiện lên cảnh vật và con người, cuộc sống xa hoa ăn chơi của vua chúa, hành động ăn cướp, làm tiền trắng trợn của bọn quan lại trong phủ chúa. Ngòi bút của Phạm Đình Hổ rất trầm tĩnh và sâu sắc. Mọi cảm xúc, ý nghĩ của ông về nhân tình thế sự được gửi gắm qua những chi tiết, tình tiết, mẫu chuyện rất sống, rất chọn lọc, đậm đà, nhã thú.
            

Bài 2: Phân tích đoạn trích Chuyện cũ trong phủ chúa Trịnh (trích Vũ trung tùy bút của Phạm Đình Hổ)

Phạm Đình Hổ (1768 - 1839), quê ở tỉnh Hải Dương. Ông sinh ra trong một gia đình làm quan cuối thời Lê - Trịnh. Phạm Đình Hổ là người rất tài giỏi. Điều này được minh chứng rất rõ khi ông còn rất nhỏ, khi còn đi học. Ông sáng tác rất nhiều văn thơ chữ Hán có giá trị về nhiều mặt. Nổi bật nhất phải kể đến tác phẩm "Vũ trung tùy bút", đây là tác phẩm gắn liền với tên tuổi của Phạm Đình Hổ. Trong đó, Chuyện cũ trong phủ chúa Trịnh là một trang tùy bút nổi bật trong tác phẩm.

Chuyện cũ trong phủ chúa Trịnh được viết dựa vào câu chuyện khoảng năm Giáp Ngọ - Ất Mùi. Đó là những ngày tháng nhung lụa của chúa Trịnh Sâm. Trịnh Sâm sống trong xa hoa, quyền quý với những thú vui sa đọa. Điều này được thể hiện rõ qua những chi tiết như Chúa thích đi chơi ngắm cảnh đẹp, tháng ba bốn lần. Việc đón tiếp Chúa cũng phải linh đình long trọng không thua kém bất kì lễ hội nào. Thuyền Chúa dừng lại đâu thì các quan lại ghé vào bờ mua bán tấp nập. Chùa Trấn Quốc đã trở thành nơi hòa tấu nhạc, mua vui của lũ nhạc công ở cung đình. Đình, điện được xây dựng, trùng tu để thỏa mãn cuộc sống ăn chơi trác táng của vua chúa cũng như bọn quan lại Lê - Trịnh. Tất cả kinh tế, tiền của của nhân dân đều phục vụ cho mục đích đó của chúng.

Sống trong xa hoa, hưởng lạc nên từ chúa đến lũ quan lại đều trở thành những "lũ cướp" trắng trợn nhân dân. Phạm Đình Hổ đã khắc họa rất cụ thể, chi tiết về thú vui chơi đến táo bạo, khác lạ bóc lột nhân dân của chúa Trịnh Sâm "thu lấy trân cầm dị thú, cổ mộc, quái thạch và chậu hoa cây cảnh ở chốn nhân gian không thiếu một thứ gì". Có những cây to, khó chở phải điều động nhân lực và vận chuyển vô cùng vất vả về đến phủ Chúa. Trong phủ chúa, vườn tược đều được điểm xuyết những loại cây quý được đưa từ khắp nơi về. Cuộc sống xa hoa, trác táng không bao giờ bền vững, kéo dài. Đó chính là lí do của sự sụp đổ ngai vàng của Chúa. Năm 1782, chúa Trịnh Sâm qua đời, cảnh loạn binh xảy ra, Nguyễn Huệ khởi nghĩa khiến sự nghiệp của họ Trịnh tan biến trong chớp mắt.

Cảnh loạn lạc xảy ra khắp mọi nơi. Lũ hoạn quan với những thủ đoạn thâm độc đã ngang ngược phá hủy đồ đạc, công trình của triều đình. Lũ nhà giàu thì mưu mô, xảo quyệt. Nhiều gia đình phải li tán, gặp khó khăn về mọi mặt.

Trước tình hình đó, tác giả cũng đề cập phần ít đến việc gia đình mình. Mẹ Phạm Đình Hổ là bà cung nhân phải sai người chặt cây lê "cao vài mươi trượng, lúc nở hoa trắng xóa thơm lừng", hai cây lựu trắng, lựu đỏ lúc ra quả trông rất đẹp.

Chuyện cũ trong phủ chúa Trịnh là một câu chuyện có thật do chính tác giả quan sát và ghi chép lại. Đây là một câu chuyện có giá trị to lớn về mọi mặt, đặc biệt là giá trị lịch sử với những chi tiết, sự kiện lịch sử nổi bật. Chính ngòi bút sắc lạnh nhưng có phần sâu cay, chua xót đã góp phần tạo nên nội dung ý nghĩa của câu chuyện. Trải qua nhiều năm tháng nhưng giá trị của câu chuyện vẫn còn mãi đối với người đọc và là một trong những câu chuyện nổi bật thuộc thể loại tùy bút.

Vào phủ chúa Trịnh là tác phẩm nổi tiếng của Lê Hữu Trác, bên cạnh bài làm văn Phát biểu cảm nghĩ của em khi đọc Chuyện cũ trong phủ chúa Trịnh, học sinh và giáo viên tham khảo thêm các bài làm văn mẫu khác như Phân tích đoạn trích Vào phủ chúa Trịnh, Cảm nghĩ về giá trị hiện thực sâu sắc của đoạn trích Vào phủ chúa Trịnh, Giá trị hiện thực của Vào phủ chúa Trịnh, Tìm hiểu đoạn trích Vào phủ chúa Trịnh, hay cả phần Soạn bài Vào phủ Chúa Trịnh.